ارزیابی تحمل به خشکی و صفات مربوط به عملکرد دانه در لاین‌های جو هاپلوئید مضاعف شده

Abstract

بذر 72 لاین جو مضاعف شده جو (DH) حاصل از تلاقی رقم Steptoe با رقم Morex همراه والدین دریافتی از دانشگاه تولوز فرانسه در پائیز سال 79 در گلخانه کاشته شد و بذر کافی برای آزمایشهای بعدی به دست آمد. این لاین‌ها در سالهای زراعی 81 – 80 و 82 – 81 در یک طرح بلوکهای کامل تصادفی، در سه تکرار، در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در خطوط 2 متری به تعداد 40 بذر کشت شدند. پس از سبز شدن به منظور تجزیه کواریانس، تعداد بوته‌ها در هر خط ثبت گردید. صفات مورد اندازه‌گیری عبارت بودند از: عملکرد دانه، تاریخ گلدهی، تاریخ ظهور سنبله، ارتفاع بوته، تاریخ رسیدن، تعداد دانه در سنبله، تعداد پنجه در بوته، وزن هزار دانه، طول سنبله و درصد پروتئین دانه. ابتدا برای تمام صفات تجزیه کواریانس انجام شد و صفات عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد پنجه در بوته و طول سنبله معنی‌دار شدند. مشاهدات تصحیح شده صفات برای تجزیه مرکب داده‌ها مورد استفاده قرار گرفت و صفات فوق در نتایج تجزیه آماری، تفاوت معنی‌داری نشان دادند. همبستگی عملکرد دانه با صفات ارتفاع بوته (**325/0 =r)، تعداد دانه در سنبله (**324/0=r)، تعداد پنجه در بوته(**447/0=r) و وزن هزار دانه (**307/0=r) مثبت و در سطح احتمال 1 درصد معنی‌دار بود و ضریب تبیین برای این چهار صفت براساس مدل به ترتیب برابر 6/10% ، 5/10% ، 20% و 4/9% برآورد شدند. ضریـب تغییـرات صفات مورد اندازه گیری فوق الذکر به ترتیب 5/40، 3/3، 6/3، 8، 7/1، 5/13، 8/26، 7/11، 7/14 و 9/9 درصد بود. بیشترین ضریب تغییرات در صفات «عملکرد دانه» و «تعداد پنجه هر بوته» و کم ترین ضریب تغییرات در صفات «تاریخ رسیدن» و «تاریخ گل دهی» مشاهده شد. رگرسیون چند متغیره خطی نشان داد که71% تغییرات عملکرد دانه (Y) توسط 4 صفت تعداد پنجه در بوته (7x)، ارتفاع بوته (4 x)، تعداد دانه در سنبله (6 x) و وزن هزار دانه (8 x) توجیه می‌شود. بهترین معادله متوسط عملکرد دانه بر مبنای رگرسیون مرحله‌ای به شرح زیر برآورد شد. 4x 70/1+6 x 52/3 +8 x 82/5+7x 22/17+8/428- = Y نتایج تجزیه علیت نشان داد که اثر مستقیم متوسط تعداد پنجه، وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله بر متوسط عملکرد دانه، مثبت و بالاست؛ ولی صفت ارتفاع بوته فقط اثر غیرمستقیم مثبت و بالایی از طریق متوسط تعداد پنجه بر متوسـط عملکرد دانه دارد. میانگین داده‌های صفات مربوط به تکرارهای 1 و 2 با هم و 3 (مربوط به دو سال) به طور جداگانه برای تجزیه کلاستر استفاده شد و مشخص شد که والدین با فاصله اقلیدسی دور ازهم قرار گرفته‌اند. ضمنا" برای مقایسه میانگینهای صفات مورد مقایسه از 2T هتلینگ استفاده شد و مقادیر 5/178= 2T و **8/16=F به دست آمد که نشان دهنده این واقعیت است که دو گروه (بدون آبیاری و با آبیاری) از لحاظ صفات مورد مطالعه، تفاوت معنی‌داری دارند. نتایج این بررسی در هر دو گروه حاکی از آن است که خصوصیاتی مانند تعداد پنجه، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه را می‌توان به عنوان شاخصهایی برای گزینش در جهت بهبود عملکرد دانه و حتی علوفه دام در ارقام جو مورد مطالعه توصیه نمود.