بینش و روش در تاریخ نگاری فرصت الدوله شیرازی

Abstract

تاریخ <em>آثارعجم</em> اثر فرصت­الدوله شیرازی، مورّخ، ادیب، شاعر، نقّاش، موسیقیدان و دانشمند برجسته و نوگرای اواخر دورۀ قاجار است که نویسنده در تدوین آن از بسیاری اصول نوین دانش تاریخ بهره برده است. این جستار با روشی توصیفی ـ روایی و تحلیلی، بینش و روش حاکم بر تاریخ­نگاری فرصت­الدوله­ شیرازی را در کانون توجه خود قرار داده است. یافته­های این پژوهش نشان می­دهند که فرصت در دو حوزۀ بینش و روش، به مبانی و ویژگی­های تاریخ­نگاری علمی و نوین واقف بوده و به رعایت آن در <em>آثارعجم</em> همت گماشته است. این ویژگی­ها عبارت‌اند از: روش کاربست تحلیل در ریشه­یابی علّی پدیده­ها و رویدادها، استعانت از کار گروهی، بهره­گیری از علوم و منابع جدید، روش میدانی و مشاهده­ای و به­کارگیری نقشه، جغرافیا، ریاضی، نقّاشی و اندازه­گیری در امر تحقیق، توجّه به دانش خطوط باستانی، پیشینۀ شهرها، اماکن و بناهای تاریخی، اجتناب از رویدادنگاری، مشیّت­گرایی، تعصب و زودباوری و به‌کارگیری سبک و نثری ساده. همچنین حاصل این پژوهش نشان می­دهد که نویسنده با وجود وفاداری به برخی شاخصه­های تاریخ­نگاری سنتی، چون: استعمال اشعار عربی و فارسی در جای‌جای متن کتاب، از حیث توجه به اصول علمی تاریخ­نگاری، طرحی نو درانداخته و تاریخی نوگرا در عرصۀ تاریخ­نگاری محلی ایران به رشتۀ تحریر درآورده است.