سغد چگونه هفت‌آشیان شد؟ (تحلیل زبانی ـ ‌خطّی نام سرزمین سغد در متون پهلوی)

Abstract

خط و نظام نوشتاری به‌کار‌رفته در متون فارسی میانۀ زرتشتی یا همان خط پهلوی به دلیل نواقص و مشکلات بسیاری که داشته، چه در زمان رواج و کاربردش در نگارش آثار و متون فارسی میانه و چه در حال حاضر که این متون مورد بررسی و پژوهش قرار می‌گیرند، همواره باعث بدفهمی‌ها و قرائت‌های اشتباه فراوان شده است. این ابهامات خط و عدم درک کامل و دقیق متن باعث شده تا مؤلّفان و کاتبان گذشته و پژوهندگان کنونی گاه جهت رفع ابهام از واژه‌‌ها و توجیه برداشت و قرائت خود دست به پرداختن افسانه‌هایی بزنند که پشتوانه و اساسی ندارند. در این نوشتار، پس از مروری بر صورت­های نگاشته‌شدۀ نام سرزمین سغد در متون پهلوی و ارائۀ پیشنهادی در نحوۀ واجنویسی یکی از این صورت­ها به صفت «هفت‌آشیان»، که در مورد این سرزمین در متن پهلوی <em>شهرستانهای ایران </em>و در کتاب <em>زین‌الاخبار</em> گردیزی آمده، پرداخته شده است و در نهایت صفت «هفت‌آشیان» صورتی تحریف‌شده از برگردان واژۀ اوستایی <em>suγδō.šayana</em>به حساب آمده است. صورت اوستایی با پشت سر گذاشتن تحولات آوایی در زبان فارسی میانه به صورت <em>suwdōšayan</em> درآمده، ولی به علت عدم آگاهی کاتبان از آن و شباهت نگارشی آن در خط پهلوی با<em>haftāšyān</em> ، در دستنویس­های پهلوی و متون پس از اسلام به واسطة این واژة اخیر پس زده شده و به­کلی متروک شده است.<br />