ارزیابی و برآورد رسوب رودخانه اترک در محل ایستگاه‌های هیدرومتری دارای آمار با استفاده از روش‌های هیدورلوژیکی

Abstract

در یک حوضه آبخیز، رسوب در اثر فرآیند فرسایش تحت تأثیر عواملی مانند تخریب مراتع، تغییر کاربری، کشاورزی غیر اصولی و سایر موارد به وجود می­آید که مشکلاتی نظیر رسوبگذاری در مخازن سدها، کاهش حجم مفید آنها، کاهش کیفیت آب و.. را سبب می­شود. برای پایداری و مدیریت حوضه و برای ممانعت از هدررفت خاک و رسوب در حوضه و رودخانه، همچنین برای احداث طرح­های حفاظتی آبخیزداری نیاز به تخمین میزان رسوب معلق در رودخانه­ها می­باشد. در تحقیق حاضر به منظور انتخاب مناسب­ترین روش برآورد رسوب معلق در ایستگاه­های هیدرومتری بارزو، باباامان، قتلش، دربند، آغمزار، تبرک­آباد واقع بر رودخانه اترک، داده­های متناظر دبی جریان و دبی رسوب در طی دوره آماری موجود جمع­آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با برقراری رابطه بین مقادیر متناظر دبی آب و دبی رسوب براساس پنج مدل خطی، خطی ترکیبی (چند خطی)، خطی با اعمال تصحیح فائو، حد وسط دسته­ها و روش ترسیمی (مماس بر خط حداکثر غلظت)، اقدام به انتخاب مدل مناسب که دارای بهترین قابلیت پیش­بینی باشد، براساس شاخص­های آماری گردید. به این منظور، از شاخص­های جذر میانگین مربعات خطا، ضریب تبیین، نسبت میانگین داده­های برآوردی به مشاهداتی، ضریب تغییرات، نسبت جذر میانگین مربعات خطا به میانگین داده­های برآوردی، ضریب همبستگی بین رسوبات برآوردی و مشاهداتی، میانگین قدر مطلق خطا و میانگین انحراف خطا استفاده شد. نتایج نشان داد مدل حد وسط دسته­ها در ایستگاه تبرک آباد، مدل خطی در ایستگاه آغمزار و بارزو، مدل ترسیمی (حداکثر غلظت) در ایستگاه باباامان و قتلش، مدل ترکیبی (چند خطی) در ایستگاه دربند در بین مدل­های مورد آزمون دارای کمترین میزان میانگین مربعات خطا بوده و بهترین قابلیت پیش­بینی را در برآورد رسوب ایستگاه­های مورد مطالعه داراست.