مطالعه وبازیابی چوب چوگان با استناد بر نگاره ها و نسخ خطی دوره تیموری

Abstract

چوگان ورزش و بازی‌ای است باستانی و منسوب به سرزمین ایران، که باوجود پیشینه‌ای دیرین، اطلاعات مکتوب اندکی پیرامون قوانین و ابزار و ادوات آن وجود دارد. چنین به نظر می‌رسد که استقبال حکمرانان تیموری از چوگان کم شده و بیشتر معطوف به بازسازی کشور باشد که با توجه به قرابت زمانی دوره تیموری با چپاول مغول در دوره ایلخانی امری منطقی است و توجه روزافزون دربار تیموری را به معماری و هنرهای وابسته به آن در تعدد آثار به‌جامانده شاهد هستیم. بنابراین فضای مناسبی برای رونق و توسعه چوگان از سوی دربار تیموری وجود نداشته و مجال پرداختن به تفریحات و یا ورزش‌های جمعی نظیر چوگان در میان درباریان تیموری (همانند آنچه در دوره صفوی شاهد هستیم) مهیا نبوده است. بااین‌وجود، به دلیل شعردوستی و ادب‌پروری شاهزادگان تیموری در این عهد با تعدد و تنوع آثار شعرا با محوریت چوگان روبرو هستیم. بر اساس یافته‌های این پژوهش در بین آثار شعرای این عهد 264 مورد چوگان و 27 مورد صولجان (معرب چوگان) یافت شد و در نگاره‌های موردپژوهش شاهد سه شکل سرِ چوب چوگان به شکل‌های «ل»، «L» و «V» با زاویۀ باز هستیم. این مقاله با طرح این پرسش که؛ سیر تحول و تطور چوب چوگان در نگاره‌های تیموری و دلایل آنچه بوده، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی ازجمله منابع اینترنتی، پیشینه و سابقه پژوهش‌های مربوط را گردآوری کرده و در مرحلهٔ بعد، با جمع‌آوری متون کهن و نگاره‌های چوگانی و سپس پالایش مجموعه به لحاظ اعتبار اسناد و داشتن تاریخ، موارد موردمطالعه را گزینش کرده است. در نهایت پس از گردآوری داده‌های حاصل، موارد مشابه و متفاوت را مورد تحلیل قرار داده است. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی – تحلیلی و با بهره‌گیری از تکنیک‌های کتابخانه‌ای، مشاهده و مصاحبه انجام پذیرفته است.