تحلیل زبان‌شناختی بازتاب «برجام» در گفتمان‌های رقیب بر اساس رویکرد انتقادی فرکلاف

Abstract

این جستار با هدف آشکارسازی روابط پنهان قدرت و ساخت‌های زبانی ایدئولوژیک موجود در متون زبانی در چارچوب رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف به بررسی بازتاب برجام (برنامة جامع اقدام مشترک) در رسانة مطبوعاتی متعلق به دو گفتمان اصول‎گرا و اصلاح‎طلب می‌پردازد. داده‎های این پژوهش را متون تولیدشده در روزنامة کیهان متعلق به گفتمان اصول‎گرا و روزنامة شرق متعلق به گفتمان اصلاح‎طلب در بازة زمانی مشخص (تیرماه 1394 تا بهمن‎ماه 1394) حول محور برجام تشکیل می‎دهد. دو پرسش عمدة این پژوهش از این قرار است: 1- تفاوت‎های ایدئولوژیک در ارتباط با برجام چگونه در روزنامه‎های مربوط به دو گفتمان رقیب (اصلاح‎طلب و اصول‎گرا) بازنمایی شده‎اند؟ 2- این دو گفتمان رقیب از چه استراتژی‎های زبانی با توجه به موضع ایدئولوژیک خود در خصوص برنامة برجام بهره گرفته‎اند؟ تجزیه و تحلیل داده‎ها بیانگر آن بود که هر دو گفتمان رقیب در متون تولیدشدة خود کوشیده‎اند با بهره‎گیری از استراتژی‎های زبانی همچون روابط مفهومی واژه‎ها اعم از باهم‎آیی‎ها، تشبیه، کنایه، علائم سجاوندی، نقل‎قول و ... موضع ایدئولوژیک خود را نشان دهند و به تخریب وجهة گفتمان رقیب بپردازند. گرچه کاربرد بعضی استراتژی‎ها در گفتمان اصول‎گرا بیشتر به چشم می‎خورد. گفتمان اصلاح‎طلب بیشتر سعی در بازنمایی مثبت برجام داشته و کمتر به ارزشیابی منفی گفتمان رقیب پرداخته است.