ژرف‌ساخت اسطوره‌ای پدرسالاری در ازدواج‌های ایرانیان با نیرانیان در شاهنامه

Abstract

پیوند مردان ایرانی با زنان نیرانی یکی از رایج‏ترین نوع ازدواج‏ها در <em>شاهنامه</em> است که به‏ویژه در بخش پهلوانی بسامد بسیار بالایی دارد. در <em>شاهنامه</em>، پادشاهان و یلان برجسته ایرانی با زنانی غیرایرانی و عموماً تورانی ازدواج می‏کنند. از این ازدواج‏ها با عنوان ازدواج برون‏همسری، یا ازدواج برون‏قبیله‏ای یاد می‏شود. در نمادشناسی باستانیِ <em>شاهنامه</em>، ایران سرزمین مقدّس و اهورایی، و توران، سرزمین آلودگی‏ها و نیروهای اهریمنی، است. از سوی دیگر، در باورشناسی باستانی، زنان کانون‏های آمیختگی و وابستگی به زمین هستند و در مقابل، مردان، موجوداتی اهورایی، آسمانی و فارغ از آلودگی‏های زمینی به شمار می‏آیند. اسطوره‏های کهن ایران، بنابر سابقه طولانی تسلّط فرهنگ پدرسالاری، دارای ژرف‏ساختی مردکانون هستند؛ از این رو، در روند دگرگونی اسطوره‏ها به حماسه ملّی، مفاهیم و برداشت‏های زن‏ستیزانه را نیز به حماسه افزوده‏اند. در این پژوهش علاوه بر بررسی ژرف‏ساخت اسطوره‏ای این پیوندها، مؤلّفه‏های پدرسالاری در آنها بازکاوی شده است.