ارزیابی شکل‌های مختلف فسفر در رسوبات معلق و بستر رودخانه‌ی روضه چای

Abstract

فرسایش خاک سبب تجمع فسفر در رسوبات رودخانه‌ای شده و در نتیجه احتمال آزاد شدن فسفر در محیط‌های آبی را افزایش می‌دهد. آزاد شدن فسفر در محیط‌های آبی به عنوان یکی از عوامل کلیدی تشدید پدیدۀ غنی‌شدن در آب‌های شیرین است. از این رو آگاهی از غلظت و اجزاء مختلف فسفر در رسوبات رودخانه‌ای دارای اهمیت فراوانی است. هدف از این مطالعه ارزیابی و مقایسۀ توزیع شکل‌های مختلف فسفر در رسوبات معلق و بستر رودخانۀ روضه‌چای در استان آذربایجان غربی، شهرستان ارومیه بود. برای این منظور 19 نمونه رسوب بستر و 6 نمونه رسوب معلق از رودخانۀ روضه‌چای تهیه شده و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آن‌ها تعیین شد. شکل‌های مختلف فسفر شامل فسفر محلول و تبادلی (KCl-P)، فسفر متصل به اکسیدهای آهن و آلومینیوم (NaOH-P)، فسفر متصل به کلسیم (HCl-P) و فسفر باقیمانده (Res-P) با استفاده از روش عصاره‌گیری متوالی تعیین شد. نتایج نشان داد که رسوبات بستر در مقایسه با رسوبات معلق درصد شن بیشتری داشته ولی مقدار سیلت آن‌ها کمتر است. مقدار مادۀ آلی نیز در رسوبات بستر بیشتر از رسوبات معلق بود. ترتیب فروانی شکل‌های فسفر در نمونه‌های رسوب بستر به صورت KCl-P (0.9%) < NaOH-P (3.5%) < Res-P (40.8%) < HCl-P (54.8%) و در رسوبات معلق نیز به صورتKCl-P (0.4%) < NaOH-P (2.8%) < HCl-P (31.9%) < Res-P (64.9%) بود. تحلیل چند متغیره با استفاده از تجزیه به مولفه‌های اصلی نشان داد که که چهار مولفۀ اول قادر به تبیین 4/85 درصد از کل تغییرات ویژگی‌های نمونه‌ها بوده و ویژگی‌های نظیر مقدار سیلت و شن و مادۀ آلی نقش مهمی در تنظیم توزیع شکل‌های مختلف فسفر در نمونه‌های رسوب دارند.