تعیین غلظت فلزات سنگین در بافت عضلۀ خرچنگ دراز آب شیرین (Astacus leptodactylus)

Abstract

فلزات سنگین آلاینده‌های شیمیایی‌اند که به‌دلیل سمی بودن، پایداری، تجمع زیستی و بزرگ‌نمایی زیستی همواره مورد توجه بوده‌اند. این آلاینده‌ها در بدن آب‌زیان تجمع می‌یابند و سپس از طریق زنجیرۀ غذایی به بدن انسان منتقل می‌شوند. به همین دلیل در مطالعات بوم‌شناختی، تجمع آن‌ها، به‌خصوص در گونه‌های آب‌زی خوراکی، پارامتری مهم به‌شمار می‌رود و پایش می‌شود. گونۀ مورد مطالعه خرچنگ دراز آب شیرین (<em>Astacus</em><em>leptodactylus</em>) است. موجودی کف‌زی، کم‌تحرک، و همه‌چیزخوار که به‌تازگی برای تغذیه در ایران مورد توجه قرار گرفته است. نمونه‌ها از بازار تهران به‌صورت تصادفی خریداری شد. طول، وزن و جنسیت آن‌ها تعیین شد. سپس داده‌های مربوط به غلظت فلزات سرب، کروم، مس و روی در بافت عضله با استفاده از روش هضم تر و دستگاه جذب اتمی مدل (Perkin Elmer, USA) به‌دست آمد. نتایج حاصل با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS 19 تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که بین وزن و طول با غلظت فلزات هیچ‌گونه همبستگی وجود ندارد. در مورد جنسیت نیز عناصر سمی با جنس همبسته نبودند، اما عناصر مغذی با جنسیت همبستگی داشتند. بین غلظت فلزات اختلاف معنا‌داری دیده شد و الگوی تجمع فلزات به‌صورت روی> مس> کروم≥ سرب بود. مقایسۀ مقادیر فلزات با استانداردها نشان داد که غلظت مس و روی به‌وضوح از مقادیر استانداردهای WHO و ANHMRC کمتر است، اما در مورد عنصر سرب غلظت در حد استانداردهای اعلام‌شده بود. ازآن‌جاکه میزان مصرف این آب‌زی در بین ایرانیان بالا نیست و غلظت عناصر سمی با پخت و پز کاهش می‌یابد، مصرف آن با مقادیر تجمع فعلی فلزات برای سلامتی انسان مضر نیست، هرچند باید اقدامات احتیاطی لازم انجام شود تا در آینده تجمع این آلاینده‌ها در اکوسیستم آبی و در پی آن در غذاهای دریایی افزایش نیابد.