اثر پیش‌تیمار بذر و محلول‌پاشی اسید سالیسیلیک بر برخی خصوصیات فیزیولوژیکی و عملکرد دانه ماش (Vigna radiata L.) در شرایط تنش خشکی

Abstract

سابقه و هدف: ماش گیاهی از خانواده حبوبات و تابستانه بوده که در تناوب با غلاتی مانند گندم کشت می‌گردد. دوره رشد این گیاه 75-90 روز بوده و با نیاز آبی کم، قابلیت بالایی برای رشد در شرایط خشک و نیمه خشک دارد. تنش‌های غیر زیستی همانند تنش خشکی، از عوامل کاهنده رشد و عملکرد محصولات زراعی شناخته می‌شوند که با توجه به تغییرات اقلیمی تولید پایدار را به مخاطره می‌اندازد. تنش خشکی با از بین بردن رنگیزه‌های فتوسنتزی و اختلال در تبادل گازی، فتوسنتز گیاه را مختل کرده و رشد و تولید در گیاهان را به شدت پایین می‌آورد. اسید سالیسیلیک یک هورمون طبیعی در گیاهان می‌باشد و اثرات مختلفی بر فعالیت بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گیاهان داشته و بعنوان یک پیام‌رسان در افزایش مقاومت گیاهان در برابر تنش‌های غیرزیستی بویژه تنش خشکی عمل می‌نماید. کاربرد اسید سالیسیلیک در شرایط تنش خشکی می‌تواند منجر به افزایش فتوسنتز و رشد گیاهان گردد. هدف از انجام این پژوهش بررسی اثر کاربرد سالیسیلیک اسید (به دو روش پیش تیمار و محلول پاشی) بر رشد و عملکرد دو رقم ماش در شرایط تنش خشکی می‌باشد.<br /> مواد و روش‌ها: به منظور بررسی اثر اسید سالیسیلیک بر عملکرد و خصوصیات فیزیولوژیک دو رقم ماش در شرایط تنش خشکی، در سال 1396 آزمایشی به صورت کرت‌های دو بار خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه آزمایشی جهاد کشاورزی کارزان استان ایلام انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل دو سطح آبیاری (آبیاری بعد از 60 و 110 میلی‌متر تبخیر از تشتک تبخیر) به‌عنوان کرت اصلی، دو رقم گوهر و مهر بعنوان کرت فرعی اول و سه سطح کاربرد اسید سالیسیلیک (شاهد، پیش تیمار بذر و محلول پاشی) بعنوان کرت فرعی دوم بود.<br /> یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که بر همکنش رقم، تنش خشکی و کاربرد اسید سالیسیلیک بر خصوصیات عملکرد دانه، عملکرد زیستی، تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته معنی‌دار بود. بالاترین میزان عملکرد دانه ( 1894 کیلوگرم در هکتار) و بالاترین عملکرد وزن خشک توده ( 4997 کیلوگرم در هکتار) در رقم گوهر در شرایط بدون تنش و محلول‌پاشی اسید سالیسیلیک بدست آمد. همچنین کاربرد اسید سالیسیلیک در شرایط تنش خشکی باعث افزایش محتوای کلروفیلa، کلروفیلb و کارتنوئید شد. بیشترین (96%) و کمترین (71%) میزان رطوبت نسبی به ترتیب در تیمار بدون تنش با محلول‌پاشی اسید سالیسیلیک و تیمار تنش خشکی بدون اسید سالیسیلیک مشاهده شد.<br /> نتیجه‌گیری: کاربرد اسید سالیسیلیک باعث افزایش محتوای رنگیزه‌های فتوسنتزی، کارتنوئید و رطوبت نسبی گیاه شد و در نهایت افزایش عملکرد در گیاه ماش را بدنبال داشت. عملکرد رقم گوهر در شرایط تنش خشکی و عدم تنش خشکی با کاربرد اسید سالیسیلیک بهبود یافت، ولی اختلاف بین تیمار شاهد و کاربرد اسید سالیسیلیک تحت شرایط تنش، بیشتر بود. در رقم مهر نیز کاربرد اسید سالیسیلیک در شرایط تنش خشکی باعث بهبود 70 درصدی عملکرد نسبت به تیمار عدم کاربرد سالیسیلیک گردید.