اثر سدیم‌نیتروپروساید بر برخی ویژگی‌های فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه دارویی مرزه (Satureja khuzestanica) تحت رژیم‌های کم آبیاری

Abstract

سابقه و هدف: خشکی از مهمترین عوامل محدودکننده رشد گیاهان در سرتاسر جهان و شایع‌ترین تنش محیطی است. امروزه کاربرد تنظیم‌کننده‌های رشد به‌منظور کاهش اثرات منفی ناشی از تنش‌های مختلف مطرح شده است. سدیم‌نیتروپروساید از جمله این مواد می‌باشد که موجب مقاومت گیاه به تنش‌های محیطی زیستی (زنده) و غیرزیستی (غیر‌زنده) می‌شود. مرزه گیاهی یکساله از خانواده نعناعیان می‌باشد. بدلیل خواص آنتی‌اکسیدانی بالا و وجود ترکیبات پلی فنلی فراوان در این گیاه ارزشمند، آزمایشی با هدف بررسی اثر رژیم‌های آبیاری و کاربرد سدیم‌نیتروپروساید ( SNP) بر برخی ویژگی‌های فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه دارویی مرزه انجام شد.<br /> مواد و روش‌ها: این آزمایش در سال زراعی 95-94 با آرایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‌های تصادفی، در سه تکرار به‌صورت گلدانی انجام شد. تیمارهای آزمایش در چهار سطح رژیم‌های آبیاری شامل مقادیر 40، 60، 80 و 100 درصد ظرفیت زراعی و سه سطح سدیم‌نیتروپروساید شامل صفر، 50 و 100 میلی‌مولار لحاظ گردید. صفات مورد ‌ارزیابی عبارت از پرولین، محتوای نسبی آب برگ، درصد اسانس، فعالیت آنتی‌اکسیدانی، فنل کل، کلروفیل a، b و کل بودند. پس از عملیات کاشت، برداشت و اندازه‌گیری عملکرد رشد، کلروفیل به‌روش آرنون، پرولین به‌روش بیتز، فنل کل به‌وسیله و روش فولین‌سیوکالتو و اسانس به کمک دستگاه کلونجر و روش تقطیر با آب اندازه‌گیری شد. <br /> یافته‌ها: افزایش سطوح رژیم آبیاری سبب کاهش معنی‌دار کلروفیل a، b و کل گردید. همچنین اثر رژیم آبیاری در بالاترین سطح منجر‌به کاهش 8/18 درصدی محتوای نسبی آب برگ نسبت به شاهد گردید. میزان پرولین، درصد اسانس، فعالیت آنتی‌اکسیدانی و فنل کل در اثر رژیم آبیاری افزایش یافت و در کمترین مقدار آبیاری در ظرفیت زراعی (40 درصد ظرفیت زراعی) با 41/1، 63/0، 07/20 و 02/0 درصد افزایش به‌ترتیب برای میزان پرولین، درصد اسانس، فعالیت آنتی‌اکسیدانی و فنل کل، به حداکثر خود رسیدند. تیمار SNP نیز بر تمامی صفات مورد بررسی اثر معنی‌داری داشت و این تأثیر در 100 میلی‌مولار به حداکثر خود رسید. اثر متقابل رژیم آبیاری و SNP به‌جز برای صفات وزن تازه و خشک گیاه و فنل کل برای سایر صفات مورد بررسی معنی‌دار بود. در شرایط رژیم آبیاری، محلول‌پاشی با 100 میلی‌مولار SNP موجب افزایش 23/1، 24/0 و 48/4 درصدی به‌ترتیب در صفات پرولین، درصد اسانس و فعالیت آنتی‌اکسیدانی نسبت به عدم محلول‌پاشی گردید. <br /> نتیجه‌گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که اعمال رژیم‌های آبیاری به‌طور معنی‌داری میزان کلروفیل a، b و کل و درصد محتوای آب نسبی برگ گیاه را کاهش داد. در مقابل میزان پرولین، درصد اسانس، فعالیت آنتی‌اکسیدانی و فنل کل افزایش یافت. با این حال تیمار سدیم‌نیتروپروساید از گیاهان مرزه در برابر تنش خشکی محافظت کرد و باعث کاهش خسارات ناشی از تنش خشکی گردید. به‌طور‌کلی نتایج این مطالعه نشان داد می‌توان اعمال سدیم‌نیتروپروساید را به‌صورت محلول‌پاشی جهت کاهش اثرات سوء رژیم‌های آبیاری توصیه کرد.