تغییر سطح بیماریزایی Phytium ultimum در گلرنگ تحت شرایط متفاوت آزمایشگاه، گلخانه و مزرعه

Abstract

یافتن منابع ژنتیکی و اصلاح ارقام مقاوم به پوسیدگی بذر ناشی <em>Pythium ultimum</em> که یکی از عوامل مهم بیماری­زای گلرنگ در ایران و سایر نقاط جهان می‏باشد از اهداف مهم اصلاح­گران این گیاه محسوب می­گردد. این بیماری‌ زمانیکه رطوبت هوا پایین و رطوبت درعمق خاک به حد کافی مهیا باشد شیوع پیدا می‏کند و این شرایط دقیقا در زمان کشت گلرنگ حادث می­شود. تاکنون خسارت ناشی از گونه‌های مختلف <em>Pythium </em>بر روی بذر و گیاهچه‌های گلرنگ، سورگوم، گندم، یونجه و چغندرقند گزارش شده­است. در این مطالعه میزان پوسیدگی بذر 15 ژنوتیپ گلرنگ ناشی از این عامل بیماری­زا در 3 شرایط آزمایشگاه، گلخانه و مزرعه بصورت جداگانه در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان طی سال­های 1387 و 1388 بررسی شد. آزمایشات در قالب طرح کرت‌های خردشده که در آن دو بستر کشت استریل و آلوده به عنوان فاکتور اصلی و 15 ژنوتیپ گلرنگ به عنوان فاکتور فرعی بودند، انجام شدند. مایه‏زنی مصنوعی در آزمایشگاه با استفاده از سوسپانسیون زئوسپور با غلظت 10⁵ در هر میلی‌لیتر و در شرایط گلخانه و مزرعه از خاک تلقیح شده با عامل بیماری­زا انجام گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت معنی­داری بین 15 ژنوتیپ گلرنگ مورد بررسی از نظر درصد پوسیدگی بذر در هر سه شرایط آزمایشگاه، گلخانه و مزرعه وجود داشت. در بستر استریل روند تغییرات ژنوتیپ­ها در آزمایشگاه، گلخانه و مزرعه تقریبا مشابه بود. بیشرین عدم جوانه­زنی بذور به ترتیب در گلخانه، آزمایشگاه و مزرعه مشاهده شد. کمترین درصد جوانه­نزدن در گلخانه، آزمایشگاه و مزرعه به ترتیب متعلق به ژنوتیپ­های Syrian، Aceteria و 5151LRV- بود، اما در شرایط بستر آلوده نتایج تا حد زیادی متفاوت از این بود. مشاهده تنوع ژنوتیپی معنی­دار برای درصد بذور جوانه­نزده در شرایط بستر آلوده به این قارچ بیانگر وجود شانس در یافتن ژنوتیپ­هایی با درصد پوسیدگی پایین در این شرایط است. همچنین تفاوت بین دو بستر کشت استریل و آلوده در شرایط آزمایشگاه و گلخانه معنی­دار بود، که نشان داد که دلیل اصلی افزایش بذور جوانه­نزده در بسترهای آلوده نسبت به بستر استریل، پوسیدگی بذر ناشی از عامل قارچی بوده است. هیچ ژنوتیپی یافت نگردید که در هر سه آزمایش برتری خویش را نسبت به سایرین از نظر پوسیدگی بذر ناشی از این عامل بیماری زا حفظ نماید ولی سه ژنوتیپ 250537PI-، Hartman و اراک 2811 کمترین درصد پوسیدگی و عدم جوانه زنی بذر به ترتیب در شرایط گلخانه، آزمایشگاه و مزرعه نشان دادند. هیچگونه همبستگی بزرگ و قابل­توجهی بین آزمایشگاه، گلخانه و مزرعه از نظر درصد بذور جوانه­نزده در بستر آلوده وجود نداشت. تنها ضریب همبستگی منطقی و معنی­دار بین درصد بذرهای جوانه­نزده در بستر استریل و بستر آلوده در آزمایشگاه مشاهده گردید، که بیانگر این واقعیت است که کمترین میزان اثر متقابل ژنوتیپ × بستر کشت در شرایط آزمایشگاه رخ داده است که با توجه به نامتغیر بودن فاکتورهای محیطی در چنین شرایط کاملاً منطقی به نظر می­رسد. بطور کلی تاثیر عامل بیماری زا <em>P. ultimum</em> در شرایط آزمایشگاه و گلخانه نسبت به مزرعه بیشتر بود و بیشترین درصد پوسیدگی و عدم جوانه­زنی بذور گلرنگ در شرایط گلخانه مشاهده گردید.