نقش مراکز شهری در پویایی مناسبات اقتصادی عصر صفوی (مطالعات موردی: اصفهان ، بندرعباس ، فرح آباد ساری)

Abstract

<strong>چکیده</strong> یکی از مهم‌ترین کارکردهای پدیده اجتماعی شهر، مناسبات اقتصادی وابسته به جامعه شهری است. در تاریخ شهرنشینی ایران در دوران اسلامی، این مسئله در کنار نظام تولید، توزیع و مبادله بین جامعه شهری و روستایی نقش بسزایی در پویایی حیات اقتصادی ـ اجتماعی شهرهای ایران در قرون میانی و متأخر اسلامی ایفا کرده است. پژوهش حاضر بر اساس روش تحلیل تاریخی و بهره‌گیری از منابع تاریخی و مطالعات اجتماعی و اقتصادی شهر، با هدف تبیین ساختار اقتصادی شهرهای ایران در عصر صفوی نگاشته شده است. به این منظور شهرهای فرح آباد ساری در شمال، اصفهان در مناطق مرکزی و شهر بندری بندرعباس در جنوب ایران مورد مطالعه قرار گرفته­اند. معیار گزینش این شهرها ماهیت عملکردی آنها - شامل عملکردهای تولیدی، صنعتی و صادرکننده - بوده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد شهرهای ایران عصر صفوی در دو قالب شهرهای توسعه‌یافته و احداثی با پراکندگی مکانی از پیش طراحی شده در مسیر تجاری ابریشم در عصر سلطنت شاه عباس اول (1038-996ق) در سه بخش شمالی، مرکزی و جنوبی ایران، به تولید، توزیع و صادرات کالا اشتغال داشتند. تحلیل مناسبات اقتصادی شهرهای عصر صفوی نشان می‌دهد اشکال ارائه شده در نظام مبادله بر جنبه‌های انحصارطلبی تام شاه و بهره‌کشی مالکانه، وابستگی شدید اقتصاد شهری به اقتصاد کشاورزی در روستاها و در نهایت شکل‌گیری نظام واسطه‌گری و خرده کالایی در شهرها تمرکز داشته است. <strong> </strong>