جایگاه اجتماعی ـ سیاسی کدخدا در نظام ایلی: مطالعه‌ی موردی ایل بویراحمد از 1320 تا 1323 هجری شمسی

Abstract

کدخدا در نظام ایلی، از جایگاه اجتماعی - سیاسی بالایی برخوردار بوده است. آنها، به عنوان روسای طوایف مستقل، از نظر سلسله مراتب اجتماعی- در ساختار و نظام اجتماعی ایل- دومین دسته از سران و حاکمان محلی پس از خوانین محسوب می‌شدند. با وجود این تقسیم‌بندی سنتی، برخی کدخدایان در ایل بویراحمد، قدرتی بالاتر از بعضی خوانین منطقه داشتند و در برکشیدن و پایین آوردن خوانین، نقش اصلی را بازی می­کردند. این پژوهش، نشان می‌دهد که برخی کدخدایان مقتدر و مشهور بویراحمد- در بویراحمدعلیا و سفلی- از همان سال 1320 (آغاز سقوط رضاشاه)، زمام امور را در دست گرفته و در اداره‌‌ی امور اجتماعی و سیاسی حوزه‌ی استحفاظی خود به رتق و فتق امور پرداخته­اند. یورش به مقر حکومت نظامی در «شهرک تل‌خسرو» و اخراج دولتیان و همچنین برکشیدن یک خان‌زاده‌ی نوجوان و انتخاب او به «خانی»، از جمله اقدامات اولیه کدخدایان بویراحمد در پی سقوط رضاشاه بود. با ورود خان‌زادگان تبعیدی به منطقه، تقسیم­بندی سنتی بویراحمد علیا و سفلی به شیوه‌ی مرسوم پیشین رواج یافت. با این حال، کدخدایان مشهور طوایف، نقش برجسته‌ی اجتماعی - سیاسی خود را در حضور خوانین مقتدر، بی‌واهمه نشان دادند و در تثبیت قدرت خود و طایفه‌ی خویش، آشکارا عمل کردند. این مقاله، به شیوه‌ی‌ توصیفی- تحلیلی و بر مبنای روش تحقیق تاریخی، تدوین گردیده و جایگاه جمعی از نخبگان سنتی بویراحمد، یعنی کدخدایان را در نظام ایلی، از سال 1320 تا 1323 (عزل رضاشاه تا مرگ وی) - در سه سال نخست پادشاهی محمدرضا‌شاه - بررسی، تبیین و تحلیل نموده است.<br /> <strong>واژه‌های کلیدی:</strong> رضاشاه، کدخدایان، خوانین، بویراحمد علیا، بویراحمد سفلی، قشقایی.