جستاری در نقد و بررسی کتاب اصلاحات ارضی در ایران؛ اثر آ.ک.اس لمبتون

Abstract

اصلاحات ارضی یا بازتوزیع زمین و بهره‌برداری به نفع روستائیان منجر به تغییر در روابط تولید و ساختار جامعه از طریق انتقال قدرت ملی و محلی شد. همزمان با تصویب لایحه اصلاحات ارضی این موضوع بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت. این مطالعات، شامل کلیات اصلاحات ارضی تا الغای رژیم ارباب و رعیتی طی مراحل مختلف اجرای این لایحه می‌شد که حاصل آن در مطالعات شاخص پژوهشگران ایرانی و خارجی مشهود است. از جمله‌ی این پژوهشگران، خانم لمبتون از چهره‌های علمی و سیاسی است که طی سال‌های 1966-1962، در کتاب هفده فصلی خود تحت عنوان اصلاحات ارضی در ایران به این موضوع پرداخته است. نگاه او در این مطالعه، در برخی بخش‌ها سیاحت‌گونه و در برخی فصول، علمی، دقیق و موشکافانه است. اما با توجه به مطالعات نگارنده طی چهل سال اخیر در مناطق روستایی ایران، نتایج حاصل از این مطالعات، تفاوت معنی‌داری با مطالب مطرح‌شده در کتاب ایشان دارد. حاصل این تناقض، این فرض را مطرح می‌کند که بر مطالعات خانم لمبتون، شرایط از پیش تعیین‌شده‌ای حاکم بوده است. نگاه ارزشی ایشان در برخی موارد، منجر به خسران و تضعیف برخی حقوق روستائیان شد و چگونگی تاثیر اجرای قوانین ارضی بر ساخت سیاسی و اجتماعی، عموما مورد توجه قرار نگرفت. پیامد اصلاحات ارضی از نظر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و با وجود از بین بردن نظام ارباب رعیتی، با حذف مدیریت تولید زراعی کشاورزان و سوق دادن آنها به سمت شهرها، منجر به افول تولیدات کشاورزی، پیامد منفی مهاجرت و ایجاد نابرابری اجتماعی، اقتصادی در جامعه روستایی شد. بنابراین به نظر می‌رسد انجام مطالعه‌ای انتقادی بر مباحث مطرح‌شده توسط ایشان ضروری باشد که در این نوشتار به آن پرداخته خواهد شد.