آیین و بازتاب‌های نمایشی آن در سبکِ زندگی مذهبیِ ایرانیان؛ رویکردی انسان‌شناختی

Abstract

انسان‌شناسی اجرا امکانات گسترده‌ای برای مطالعه‌ی زندگی روزمره و آیین‌های زندگی به مثابه نمایشگری به دست می‌دهد. امروزه، با اهمیت یافتن سبک زندگی دینی بین دین‌داران ایران بعد از انقلاب، ابعاد این مطالعات، از اهمیتی حتی بیشتر از گذشته برخوردار شده است. این پژوهش، با واکاوی سبک زندگی دین‌داران به خصوص در عرصه‌ی زندگی روزمره، جنبه‌های نمایشگرانه را با بهره‌گیری از چارچوب‌های مردم‌شناسی فرهنگی مورد مطالعه قرار داده و تاثیرات عمیق نمایشگری و اجرا در زندگی دینی را بر فرد و جامعه مورد تاکید قرار داده است. پرسش این تحقیق در پی آن است که آیا امکان خوانشی اجرامحور از زندگی روزمره‌ی دین‌داران وجود دارد و چنین خوانشی چه جنبه‌هایی از انسان‌شناسی اجرا را در سبک زندگی دین‌داران می‌یابد؟ با انسان‌شناسی ترنر و چارچوب نظری گافمن، ابزار لازم برای مطالعه‌ی زندگی روزمره به مثابه اجرا، فراهم آمده است. برای پاسخ به این پرسش، سطح روزمره‌ی زندگی دین‌داران با مباحث گافمن و ابعاد آیینی آن با مباحث ترنر تطبیق داده شده و سپس نقش ابعاد آیینی در انطباق با زندگی روزمره بررسی شده است. همچنین مطالعه‌ی بدن به مثابه مهم‌ترین ابزار اجراگری و نقش آن در زمان و مکان، یکی از مهم‌ترین موضوعات موردمطالعه در این تحقیق است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، تاثیرات اجتماعی و سیاسی گسترده‌ای از خلال نمایشگری بدن در آیین‌های دینی مردم ایران انجام می‌گیرد که با نگاهی به آرای گافمن درباره بازنمایی خویشتن در زندگی روزمره برای اثرگذاری بر مخاطب و نیز نظریات ترنر درباره‌ی وضعیت آستانه‌ای و تغییر فرد در انتهای این وضعیت، قابل انطباق است. مرزهای این اثرگذاری چنان گسترده است که قصد دارد سراسر جامعه را به جلوه‌ای از امر قدسی بدل سازد. البته این امر، با چالش‌هایی همراه است که مستقیما با محدودیت‌های بدن در ارتباط است. این مقاله، تحقیقی میان‌رشته‌ای است که با وام‌گیری اصولی از نظریه‌ی اجرا در تئاتر و آیین‌های نمایشی، و پیوند آن با نظریاتِ انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی، به بررسی موضوع پژوهش می‌پردازد.