درآمدی بر چیستی شبهه

Abstract

شبهه در لغت در معانی مختلفی مانند شباهت و همانندی، و پیچیدگی و ابهام به کار رفته است؛ اما کاربرد اصطلاحی آن در فقه و کلام، متفاوت است. شبهه در علم فقه به معنای شک به کار می‌‏رود؛ در حالی که در علم کلام، استدلالی اعتقادی است که با اختلاط یا ایجاد مشابهت میان حق و باطل یا صحیح و غلط، تشخیص حق را دشوار می‏‌کند و خواسته یا ناخواسته، باورهای اعتقادی یک مذهب را به چالش می‏‌کشد. همچنین شبهه ویژگی‏‌هایی دارد؛ از قبیل استفاده از نظام استدلالی به ظاهر بسیط و ساده، پایان نیافتن با پاسخ منطقی، بهره‌برداری از شذوذات و نوادر، استناد به رفتار عوام، تأثیرگذاری بیشتر بر توده‌ها، رشد در محیط‌های غیر پاسخ‌گو و قدرت گسترش و رشد سریع. این ویژگی‌ها سبب شده است که شبهه، از نگاه متکلمین، بسیار خطرناک باشد، تا آنجا که برخی پاسخ‏‌گویی به شبهه را یکی از اهداف علم کلام دانسته‌‏اند.