نقد و تحلیل مدل‌های سنجش قدرت ملی

Abstract

محاسبه و اندازه‌گیری قدرت ملی و طرح فرمولی که با آن بتوان بین کشورها در یک زمان معین و یا بین وضع یک کشور در دو دوره متفاوت مقایسه به عمل آورد، همواره یکی از دغدغه‌های فکری دانشمندان و اساتید جغرافیای سیاسی، ژئوپلیتیک، روابط بین‌الملل و علوم سیاسی بوده است. از این رو، برای اندازه‌گیری قدرت کشورها در تمامی دوران بعد از جنگ، بویژه در دهه‌های‌ 60 و 70 میلادی تلاش‌های متعددی صورت گرفته است. مجموعه این تلاش‌ها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: گروهی از صاحب‌نظران فقط به معرفی عوامل مؤثر بر قدرت ملی در قالب عناصر متشکله قدرت ملی پرداخته‌اند و تعدادی متغیر را به‌عنوان مهمترین عوامل مؤثر بر قدرت ملی کشورها معرفی کرده‌اند. گروه دوم ضمن ارائه یک مدل مفهومی سعی در اندازه‌گیری قدرت ملی کشورها بر مبنای امتیازات کسب شده در مورد متغیرهای مفروض خود کرده‌اند و سرانجام گروه سوم ضمن انتخاب برخی عوامل و متغیرها با طرح یک مدل ریاضی و تعیین نوع رابطه و ترکیب بین متغیرهای مفروض به سنجش قدرت ملی کشورها پرداخته‌اند. در این مقاله، تلاش شده است تا با رویکرد توصیفی- تحلیلی، ابتدا نظریات مختلف در مورد عناصر متشکله قدرت ملی مورد بررسی قرار گیرد. هدف از این بررسی، ‌مشخص کردن مهمترین عناصر قدرت ملی از دید صاحب‌نظران مختلف بوده است. در ادامه، مدل‌های مفهومی و مدل‌های ریاضی سنجش قدرت ملی به تفکیک مورد ارزیابی قرار گرفته و تلاش شده تا با نقد و تحلیل این مدل‌ها، اولاً مهمترین اشکالات مفهومی و ساختاری مدل‌های مذکور تبیین شود و ثانیاً با شناخت نقاط ضعف و قوت هر ‌مدل، راهکارهایی برای طراحی یک مدل بهینه سنجش قدرت ملی ارائه شود.