مطالعه جایگاه ژئواکونومیک سازمان همکاری شانگهای در جهان

Abstract

مقاله حاضر شاخص‌های ژئواکونومیک سازمان همکاری شانگهای و کشورهای عضو و ناظر این سازمان و جایگاه آن متغیرها را در جهان مطابق جدیدترین اطلاعات آماری مورد مطالعه ‌و ارزیابی قرار می‌دهد. این مقاله گامی نخست جهت تبیین‌ و مطالعه تطبیقی شاخص‌های کلیدی ژئواکونومی اثرگذار بر منطقه‌گرایی است که به نوبه‌خود توانمندی‌ها و استعدادهای آنها را در ایجاد هم‌پیوندی اقتصادی منطقه‌ای نشان می‌دهد. جمع‌بندی مقاله حاکی است که سازمان همکاری شانگهای صرفاً یک پیمان نظامی- امنیتی نیست و به‌تدریج موضو‌عات اقتصادی را در سرلوحه برنامه‌ها دارد. این سازمان هم‌اینک 6 عضو دائم و 4 عضو ناظر دارد. با عضویت کامل ایران در این سازمان در آینده، ایران نخستین بار خواهد بود که به یک ترتیب غیراقتصادی (نظامی-امنیتی) ملحق می‌شود. مساحت کشورهای عضو (اصلی و ناظر) پیمان شانگهای روی هم معادل 37 میلیون کیلومتر مربع یا بیش از 28 درصد سطح خشکی‌های زمین است و اعضای آن از حیث ‌جغرافیایی نزدیک به‌هم و در واقع جزء شرکای تجاری طبیعی یکدیگرند. این سازمان با جمعیت 2.9 میلیارد نفر، 43.62 درصد از جمعیت جهان را شامل می‌شود.<br /> در این قلمرو دو غول ‌اقتصادی آسیا (چین ‌و هند) در حال قدرت‌گیری‌و تبدیل‌شدن به قدرتهای تأثیرگذار در منطقه‌ و جهان هستند که هر دو فاقد منابع انرژی‌اند و ناگزیرند بخش بزرگی از انرژی مصرفی برای اقتصاد در حال رشد خود را از خارج وارد کنند. در این پیمان دو غول عمده تولیدکننده نفت‌(ایران ‌و روسیه) وجود دارند که از ذخایر غنی گاز نیز برخوردارند. بنابراین پیمان مذکور از سه عامل انرژی (نفت‌ وگاز)، تولیدات (صنعتی‌ و کشاورزی) و مصرف (جمعیت قابل‌توجه) برخورداراست. جمعیت منطقه خود بازار بزرگی برای تولیدات صنعتی و کشاورزی منطقه است.<br /> اما در این پیمان منطقه‌ای نکات منفی چندی نیز وجود دارد. کشورهای عضو پیمان شانگهای علاوه بر تجزیه‌طلبی با جریان قاچاق مواد مخدر، اسلام‌گرایی طالبانی ‌و قاچاق اسلحه و انسان نیز مواجهند که در برابر تهدیدات مشترک می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند. تهدیدهای دیگری ‌که می‌تواند آینده همکاری‌های ‌منطقه‌ای را در چارچوب پیمان‌شانگهای دچار خلل کند، خصومت‌های بین چین و هند از یک‌سو و هند و پاکستان از سوی دیگر است. جمع‌ جبری بازی آنها می‌تواند بازی صفر باشد. از این‌رو این پیمان با دو عضو قدرتمند و پرجمعیت می‌تواند در صورت موازنه منفی به فروپاشی و در صورت موازنه مثبت، به قدرتی تأثیرگذار تبدیل شود.<br /> اصولاً سازمانهای منطقه‌ای در عرصه بین‌الملل بدون داشتن ضریب امنیتی بالا نتوانسته‌اند موفق باشند. از سویی سه قدرت مهم این پیمان (چین، هندوستان و روسیه) کشورهای مسلمان نیستند هرکدام از آنها با دیدگاه دینی و فرهنگی متفاوتی، کشورهای مسلمان سنتی (ایران و پاکستان) را در کنار هم گرد آورده و به همکاری با یکدیگر ترغیب نمایند. هنوز زود است که بتوان در مورد ادامه همکاری در شانگهای رأی نهایی صادر کرد، اما همین‌ مقدار که این کشورها می‌خواهند در کنار هم قرار گیرند، گامی رو به جلو است. اگر بدانیم که سازمان شانگهای در دهه 90 برای رفع تهدیدهای نظامی و مبارزه با اسلام افراطی شکل گرفت و برای حل مسئله اختلافات مرزی باقی‌مانده از دوران جنگ سرد بین چین و شوروی تشکیل شد، انتظارات پیشرفت همکاری‌های اقتصادی را با دیدگاهی انتقادی‌تر مورد ملاحظه قرار خواهیم داد. با این وجود جهان آینده جهان همکاری‌های منطقه‌ای است و سازمان شانگهای می‌تواند در این راه گام بر دارد.<br /> <br />