تاریخ، باورها و گرایش‌های ماتریدیه معاصر با تأکید بر شبه‌قاره هند و پاکستان

Abstract

مکتب ماتریدیه، بر اساس اندیشه‌های ابومنصور ماتریدی شکل گرفت و با تلاش شاگردان و پیروان وی نضج یافت و در سایه حمایت‌های بی‌دریغ حاکمان ترک، اعم از: سامانیان، غزنویان، سلجوقیان و عثمانیان، از شرق به غرب آسیا، شمال آفریقا، شبه‌قاره هند، جزیره بالکان و یا چین، گسترش یافت. از قرن دهم به بعد، ماتریدیه از اوج خود فاصله گرفت و با اشغال آسیای میانه از سوی شوروی و نیز انحلال دولت عثمانی و سکولاریزیون آسیای صغیر، بنیادهای ماتریدیه در خاستگاه و پایگاه اصیلش نابود شد؛ هرچند مرکز جدیدی در شبه‌قاره برای ماتریدیان شکل گرفت. مکتب ماتریدیه در گذشته، نسبتاً گمنام بود؛ اما در دوره معاصر، توجه به این مکتب افزایش یافته است. پژوهش‌ها در این مورد عمدتاً معطوف به ماتریدیه قدیم بوده است. این مقاله، در نظر دارد با روش تحلیلی ـ توصیفی به این سؤال که «نگرش و رویکرد ماتریدیه معاصر بعد از ظهور و بروز سلفیت جدید، چگونه است؟» پاسخ گوید. با مطالعه دیدگاه‌ها و جریان­های منسوب به ماتریدیه، می­توان دریافت که رویکردها و گرایش‌های جدیدی در شبه‌قاره، مانند: دیوبندیه، بریلویه و اهل‌حدیث از درون مکتب ماتریدیه متولد شده است. البته اهل‌حدیث هند را دیگر نمی‌توان ماتریدی دانست؛ چون آنها اصولاً مذهب را قبول ندارند و باید آن را مذهب مستقل سلفی به شمار آورد.