تأملی بر مناسبات ایلخانان و ممالیک در قرن هشتم هجری

Abstract

در سراسر دوران ایلخانان، چگونگی ارتباط با ممالیک مسألهای جدی بود. اهمیت راهبردی قلمرو ممالیک و نقش ویژهای که دریای مدیترانه به این مناطق بخشیده بود؛ مغولها را از ابتدای آمدن هولاکو به این مناطق کشانید؛ آنان جزیره و بخشی از شام را به سرعت متصرف شدند. برتری ممالیک در عین جالوت موجب شد که ایلخانان راهبرد نظامی و اقتصاد غارتی را در مقابله با ممالیک در پیش گیرند؛ راهبرد نظامی آنها چندان قرین موفقیت نبود. بنابراین، ایلخانان جانشین غازان با واقعگرایی و بهرهگیری از آمادگی رقیب سعی بر آن نمودند که راهبرد سیاسی و فرهنگی را جایگزین راهبرد نظامی کنند و به جای تقابل، تعامل با ممالیک را در دستور کار قرار دهند. نوشتار حاضر، ضمن بررسی دو دسته عوامل بازدارنده و هموار کننده مناسبات مسالمتآمیز دو دولت در این عهد، زمینهها و چگونگی این دگرگونی تاکتیکی را مورد کنکاش قرار میدهد. حاصل تحقیق حاکی از این است که در پرتو شرایط ساختاری که هر دو حکومت ایلخانان و ممالیک با آن مواجه بودند میان دو دشمن دیرین، پیمان صلح منعقد شد و دو حکومت مسلمان به همگرایی رسیدند.