فردوسی، ناصرخسرو و اسماعیلیّه

Abstract

پژوهندگان شاهنامه پیش از این اغلب به­ تشیّع فردوسی، از گونۀ زیدی و دوازده امامی و اسماعیلی اشاره­ کرده­اند­. نگارنده نیز نظرِ اخیر را بـه­ حقیقت نزدیک­تر می­بیند زیرا 1- میانِ اسماعیلیان و دهقانانِ ایران­دوست، پیوند­هایِ بسیار نزدیک وجود داشته است و اهل تسنّن پیوسته اسماعیلیّه را به داشتن باورهای کهن ایرانی متّهم می­کردند؛ 2- فردوسی مانند ناصرخسروِ اسماعیلی و اسماعیلیان، هم­راهیِ تشبیه و تنزیه را در شناختِ خداوند سودمند می­داند؛ 3- در مصراعی از دیباچه، خداونـد «نگارندۀ برشده گوهر» دانسته می­شود که بر بنیانِ سخنانِ ناصرخسرو اسماعیلی، می­توان «برشده» را جوهرِ (در مقابل عَرَض) عقل و نفس کلّی پنداشت که مایۀ همۀ آفرینش­ است؛ 4- فـردوسی چون نـاصرخسـرو، بر بنیانِ حکمتِ اسماعیلی، دیگران را به ژرف­نگری در کلامِ خداوند فرامی­خواند که دست­آوردِ آن می­تواند دریافتِ بطنِ سخنِ خداوند باشد؛ 5- وصف روندِ آفرینش در دیباچه، بدان­چه اسماعیلیان و ناصرخسرو معتقدند، نزدیک است؛ 6- فردوسی چون ناصرخسرو اسماعیلی، از خداوندِ تنزیل (ناطق) سخن می­گوید که خداوندِ تأویل (وصیّ) باید رمزِ سخنانِ او را بگشاید؛ 7- فردوسی هم­چون ناصرخسرو در ستایشِ خاندانِ پیامبر، از تعبیرِ «اهل بیت» استفاده می­کند و برخلاف بسیاری از مورّخان و جغرافی­دانانِ سنّی­مذهب که چون از شهرِ تـوس سخن می­گویند، یادی هم از امام رضا (ع) می­کنند، اشاره­ای به ­این امام نمی­کند که در نزدیکیِ او مدفون است. اگر چنین می­کرد، دلیلی بر دوازده امامی بودنِ او می­شد.