بازخوانی نحوۀ بروز زنانگی در معماری دورۀ تیموری با تمرکز بر مؤلفه‏ های بصری (نمونۀ موردی؛ مسجد گوهرشاد مشهد)

Abstract

زنان، به گواهی تاریخ، هرگاه فرصت یافته‏اند شایستگی‏های خویش را در حوزه‏های فرهنگی، هنری و معماری به نمایش گذاشته‏اند. زنانِ بانی، به‏ویژه در دورة تیموری، در ایجاد و گسترش تزئینات و موتیف‏های مرتبط با مفاهیم زنانه نقش پررنگی داشته‏اند. هدف اصلی این پژوهش بازنمایی و خوانشی از معماری ایرانی‏ـ اسلامی براساس مؤلفه‏های بصری جنسیت و با محوریت زنانگی در معماری است. بنابراین، به منظور نزدیک‏شدن به اهداف پژوهش، ابتدا مرور مفاهیم مرتبط با موضوع جنسیت در روندِ تاریخی آن مورد نیاز بود که در ادامه سنجه‏های جنسیت و زنانگی در نمونه‏موردی انتخابی استخراج شده و مورد بررسی قرار گرفته ‏است. شایان ذکر‏ است که در راستای تعیین هویت جنسیتیِ شاخص‏های بصری، گریزی به حوزه‏های فلسفی، روان‏شناسی تکاملی، روان‏کاوی، مستندات و شواهد تاریخی و پژوهش‏های متأخرتر در مورد جنسیت اشیا و محصولات صورت گرفته است. یافته‏های پژوهش حاکی از آن است که در مسجد گوهرشاد از دلالت‏های بصریِ مرتبط با مفاهیم مردانه به نفع زنانگی کاسته شده است که یکی از دلایل مهم این موضوع می‏تواند حضور پررنگ زنان در عرصة سیاست و معماری باشد که سرآمد آن‏ها «گوهرشادآغا» بود.