بررسی الگوی شبستان زنانه در مساجد و مصلا‏های معاصر ایران براساس نقش سیاسی‌ـ اجتماعی زن در انقلاب اسلامی

Abstract

از آنجا که زنان نیمی از پیکرۀ جامعۀ ‏اسلامی را تشکیل می‏دهند، پرداختن به حضور آنان در عرصه‏های عبادی‌ـ سیاسی بسیار مهم است. اهمیت این موضوع با پیروزی انقلاب اسلامی ‏و تأکیدات امام ‏خمینی(ره) و آیت‏الله‏ خامنه‏ای بیش از گذشته به چشم می‏آید. از بخش‏های مهم ‏حضور عبادی‌ـ سیاسی زنان، مساجد و مصلا‏های کشور است. بررسی‏های انجام‌گرفته نشان می‏دهد امروزه الگوی نوظهوری از شبستان‏های زنانه در مصلا‏ها شکل گرفته است؛ الگویی که قدری با الگوهای اولیۀ مساجد و مصلا‏ها متفاوت است. هدف از این پژوهش بررسی گونه‏شناسی مساجد و مصلا‏های تاریخی و معاصر، سنجش میزان انطباق آن‏ها با ارزش‏های اسلامی و ارائۀ الگوی سازگارتر با مبانی نظری اسلامی و انقلابی است؛ تا بتوان راهکارهایی برای طراحی‏های آتی شبستان‌ها‏ی زنانه ارائه کرد. روش تحقیق در ابتدا برای تنظیم مبانی‏ نظری، استدلال منطقی، برای بررسی نمونه‏های تاریخی، تاریخ‏پژوهشی و برای استنتاج‌های نهایی، استدلال منطقی است. براساس نتایج به‌دست‌آمده، در مساجد اولیه فضای شبستان زنانه ساده بوده و در بیشتر موارد فقط با حائلی از شبستان اصلی جدا می‏شد. در سیر تاریخی، تفکیک فضایی بیشتر شده و این تفکیک به حاشیه‏ای‌شدن فضای زنانه و تجملی‏تر‌شدن فضای مردانه انجامید. امروزه، سه الگوی کلی در بخش زنانۀ مصلا قابل تشخیص است. از میان این الگوها، شبستان زنانه به صورت بالکنی U‌شکل شیوع بیشتری دارد. پژوهش پیش ‏رو، با بررسی مزایا و معایب الگوی رایج معاصر، در‌صدد ارائۀ راهکارهای معمارانه برای ارتقای کیفی آن است.