بررسی ویژگی‌های آماری و همدیدی طوفان‌های تندری استان اردبیل

Abstract

طوفان‌های تندری از مهم‌ترین بلایای طبیعی‌اند که همه‌ساله علاوه بر نابود کردن مقدار زیادی از محصولات کشاورزی، سبب تلفات انسانی زیادی در سراسر دنیا می‌شوند. در این مقاله، از داده‌های روزهای وقوع طوفان‌های تندری ایستگاه‌های سینوپتیک اردبیل، مشکین‌شهر، خلخال و پارس‌آباد ـ که به ترتیب دارای آمار 29، 11، 19 و 21 ساله بودند ـ استفاده شده است. پس از اطمینان از صحت داده‌های مورد استفاده، اقدام به تجزیه و تحلیل ویژگی‌های آماری داده‌ها و تعیین نوع توزیع آماری ماهانه و فصلی روزهای دارای طوفان‌های تندری گردید. از روش تجزیه مؤلفه روند سری‌های زمانی (روند خطی یا پلی‌نومیال درجه شش) برای تبیین نوسان‌های زمانی طوفان‌های تندری استفاده شده است. برای تبیین و توجیه همدیدی رگبارها و طوفان‌های تندری، شرایط هم‌فشاری سطح زمین، هم‌ارتفاع سطح 500 هکتوپاسکال و ستون آب قابل بارش روز 26 مه 1985 به عنوان نمونه، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج بررسی‌ها نشان دادند که در ایستگاه‌های سینوپتیک اردبیل، مشکین‌شهر و خلخال، بیشترین فراوانی وقوع طوفان‌های تندری متعلق به ماه مه و در ایستگاه سینوپتیک پارس‌آباد، متعلق به ماه ژوئن است. درخت خوشه‌بندی طوفان‌های تندری ماهانه در ایستگاه‌های مورد مطالعه، نشان داد که این طوفان‌ها در تمامی ایستگاه‌ها سه خوشه مشابه را تشکیل می‌دهند. مدل‌های نوسانی زمانی و روند خطی و پلی‌نومیال درجه شش طوفان‌های تندری فصل بهار و سالانه نشان دادند که در ایستگاه‌های اردبیل، خلخال و مشکین‌شهر، وقوع طوفان‌های تندری دارای روندی افزایشی است و در ایستگاه پارس‌آباد روندی کاهشی دارد. همخوانی نسبتاً خوب روند خطی و پلی‌نومیال درجه شش بهاری و سالانه وقوع طوفان‌های تندری، مبین بیشتر بودن سهم فصل بهار از طوفان‌های تندری نسبت به میزان سالانه است. فراوانی وقوع طوفان‌های تندری ایستگاه سینوپتیک اردبیل با تابع توزیع احتمال ویبول سه پارامتری در سطح اطمینان 95 درصد تطابق دارد. بررسی نقشه‌های همدیدی روز نماینده نشان دادند که در این روز، شرایط سطح زمین و سطوح بالای اتمسفر برای وقوع پدیده طوفان تندری مناسب است.