بررسی تغییر مورفولوژی بستر رودخانه پیش و پس از احداث سد با استفاده از HEC RAS و GIS (مطالعه‎ی موردی: منطقه‎ی پایین‎دست سدّ ستارخان اهر)

Abstract

رودخانه‎ها از منابع عمده‎ی تأمین آب شیرین در جهان به‎شمار می‎روند. کاهش منابع آب و کمبود آب شیرین در جهان، لزوم مطالعه و بررسی تغییرات ایجادشده در ویژگی‎های آن را آشکار می‎کند. هدف از این بررسی، مطالعه‎ی تغییرات ایجاد شده در مورفولوژی بستر رودخانه و جابه‎جایی شکل گرفته در مسیر رودخانه و نیز، بررسی مقاطع عرضی رودخانه و عوامل مؤثّر در ایجاد تغییرات رخ داده‎ای همچون دبی و رسوب و... به‎دلیل احداث سد است. در بررسی تغییرات بستر رودخانه، به‎دلیل احداث سد، از دو سری داده‎های زمانی برای پیش و پس از احداث سد استفاده شده است که شامل دبی و رسوب می‎شوند. داده‎های دبی و رسوب روزانه از ایستگاه‎های هیدرومتری اشدلق و تازه‎کند به‎دست آمد و مقادیر رسوب سالانه، بر اساس مدل رگرسیون خطّی به‎روش کمترین مربّعات محاسبه شد. همچنین مقاطع عرضی رودخانه با استفاده از نقاط کنترلی موجود در آمارهای ایستگاه‎های هیدرومتری مورد نظر، به‎کمک نرم‎افزار HEC RAS ترسیم و با بررسی داده‎های محاسبه شده، میزان این تغییرات مشخّص شد. جابه‎جایی مسیر رودخانه در محیط نرم‎افزار ARC MAP و از طریق تصاویر ماهواره (2006) SPOT، عکس‎های هوایی 1:40000 سال 1374 و نقشه‎های توپوگرافی 1:25000 سازمان نقشه‎برداری بررسی و نتایج به‎صورت نقشه ارائه شد. نتایج حاکی از کاهش میزان رسوب حمل شده پس از احداث سد، کاهش میزان دبی و ثبات تقریبی آن ـ که به‎دلیل هدایت جریان آب به داخل شبکه‎های آبرسانی برای کشاورزی و مصارف آشامیدنی بوده ـ پایداری تقریبی بستر رودخانه، به‎دلیل جلوگیری از جریان یافتن سیلاب‎های بزرگ توسط سد و نیز، جریان یافتن دبی تقریبی ثابت طیّ سال‎ها است.