پهنه‎بندی پتانسیل سیل خیزی حوزه‎ی‎ آبخیز اخترآباد با استفاده از روش تحلیل سلسله‎مراتبی فازی

Abstract

سیل یکی از انواع مخاطرات طبیعی است که همه‎ساله خسارات زیان‌باری را در سراسر جهان و ازجمله ایران به‎وجود می‎آورد. برای جلوگیری از رخداد سیلاب، باید مناطقی را شناسایی کرد که دارای پتانسیل بالایی در ایجاد این پدیده هستند و برای کاهش خطرات احتمالی، از سرمنشأ تولید وارد عمل شد که همانا حوزه‎های آبخیز هستند. این پژوهش نیز در پی ارائه‎ی روشی برای پهنه‎بندی پتانسیل سیل‌خیزی حوزه‎های آبخیز است. با توجّه به اهداف پژوهش، نخست عوامل مؤثّر در پهنه‎بندی پتانسیل سیل‌خیزی (سنگ‎شناسی، نفوذپذیری، تراکم شبکه‎ی زهکشی، زمان تمرکز، شیب، گروه هیدرولوژیک خاک، کاربری اراضی، بارش و فاصله از آبراهه) شناسایی و وزن هر کدام از معیارها، پس از تکمیل پرسش‌نامه‎ی مقایسه‎ی زوجی از سوی کارشناسان، به‎وسیله‎ی فرآیند سلسله‎مراتبی فازی مشخّص شد. از عملگر جمع جبری فازی برای مدل‌سازی فضایی و پهنه‌بندی، بر اساس میزان عضویت فازی هر کدام از عوامل در حوزه‎ی آبخیز اخترآباد استفاده شد. همچنین برای طبقه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی، نقشه‎ی نهایی به‎دست‎آمده از منطقه، بر اساس انحراف معیار در هفت کلاس قرار گرفت. بر اساس نتایج به‎دست‎آمده، پهنه‌های با خطر سیل‎خیزی زیاد در شمال و جنوب حوزه قرار دارند و مناطق با خطر کم، در آبراهه‎ها و قسمت‎های مرکزی حوزه واقع شده‎اند. نتایج تحلیل ناحیه‎ای که حاصل همپوشانی نقشه‎ی نهایی با نقشه‎های هر یک از عوامل مؤثّر بر سیل‌خیزی است، بیان می‎دارد که مناطق با پتانسیل سیل‌خیزی زیاد در پهنه‎هایی با شیب بیش از 60 درصد و بارش بین 400-300 میلی‎متر قرار دارند. پوشش گیاهی مناسب، خاک‎ تکامل‎یافته و تراوایی بیشتر، در قسمت مرکزی و پایین‎دست حوزه واقع شده است که شرایط سیل‌خیزی را کاهش داده‎اند.