نقش واچرخندها در رخداد بارش‌های سنگین دهه‎ی اخیر غرب ایران

Abstract

بیشتر مناطق ایران از بلای محیطی سیل آسیب‎پذیر هستند. از جمله عوامل مهمّ این آسیب‎پذیری، رخداد بارش‎های سنگین و ناهمواری‎ها است. با اینکه فراوانی منابع آب و خاک، غرب ایران را به دومین قطب کشاورزی ایران تبدیل کرده است؛ ولی کوهستانی بودن این سرزمین با بارش‎های سنگین بر آسیب‌پذیری منابع طبیعی، به‎ویژه منابع خاک، ‌افزوده است. در این پژوهش با تهیّه و بررسی داده‌های بارش‌ روزانه 30 میلی‌متر و بیشتر، به‎عنوان بارش‌های سنگین، طیِّ سال‌های 1997 تا 2006 در 9 ایستگاه‌ داده‌سنجی جوّی از غرب ایران، 10 موج بارش استخراج شد. نتایج اوّلیّه نشان داد، طیّ روزهای پُربارش این 10 موج، شهر ایلام دچار بیشترین روزهای بارش سنگین بوده؛ یعنی در همه‎ی موج‎های بارش سنگین شرکت داشته است و در این حال همدان دارای کمترین روزهای بارش سنگین بوده؛ یعنی تنها دو موج شرکت داشته ا‌ست. همچنین نتایج نشان داد، سال 1997، سالی با بیشترین فراوانی امواج بارش سنگین بوده است. از 10 موج بارش سنگین مورد بررسی، حاکمیّت واچرخند طیّ 8 موج، روی محور زاگرس یا مناطق مرکزی و شرقی‎تر مشاهده شد. طیّ 5 مورد از این 8 مورد، سامانه‎ی داخل ایران، در دو مورد در شرق ایران و در یک مورد روی نواحی شمالی زاگرس و کشور ترکیه مشاهده شد. بازیابی سامانه‌های ‌فشار عامل در تراز دریای آزاد و موقعیّت ناوه‌ها در تراز 500 هکتوپاسکال، از حدود دو روز پیش از آغاز تا پایان دوره‎ی بارش سنگین، نشان داد به تبع پیدایش واچرخند روی بامه ایران در موقعیّت میان دو ناوه یکی در غرب و دیگری در شرقِ سامانه‌ی بارش‌زا، جابه‎جایی شتابان و شرق‌ سوی سامانه‎ی بارش‌زا کُند می‌شود. الگوهای شار افقی نم ویژه در تراز 700 هکتوپاسکال نشان دادند که این کُندی به پیدایش و تقویت هسته‌های تغذیه‎ی نم مطلق روی شرق دریای مدیترانه، شمال و میانه دریای سرخ و خلیج فارس کمک کرده است.