بررسی و تحلیل شواهد ژئومورفیک زمین‌ساخت فعال در حوضه رودبار از سرشاخه‌های دز

Abstract

مناطق فعال، قسمت‌هایی از پوسته زمین هستند که در کواترنر پسین و به‌خصوص عهد حاضر دارای حرکات زمین‌ساختی‌اند و در آینده نیز مستعد بروز خطر خواهند بود. این مناطق را می‌توان با شواهد و شاخص‌های ژئومورفولوژی تشخیص داد. بر همین اساس و با استفاده از شاخص نسبی فعالیت زمین‌ساختی (Iat) که ترکیبی از شاخص‌های انتگرال هیپسومتری، نسبت کشیدگی حوضه، تقارن آبراهه‌ها، نسبت عرض کف دره به ارتفاع آن و طول ـ گرادیان رودخانه را شامل می‌شود، به بررسی و شناخت وضعیت حوضه رودبار واقع در محدوده زاگرس مرکزی اقدام شد. برای این منظور، مدل رقومی ارتفاع از داده‌های توپوگرافی SRTM با دقت 90 متر برای کل منطقه تهیه شده و در محیط‌های نرم‌افزاری آرک مپ، آرک ویو و گلوبال مپر، ترسیم آبراهه‌ها، تقسیم‌بندی زیرحوضه‌ها، اندازه‌گیری شاخص‌ها، رقومی‌ کردن نقشه‌های زمین‌شناسی و تلفیق داده‌ها صورت گرفت. نتایج به دست آمده نشان می‌دهند که این حوضه 2256 کیلومترمربعی را می‌توان به 4 بخش ـ بسیار فعال، فعال، نیمه‌فعال و با فعالیت کم ـ تقسیم کرد. گسل‌های رورانده دهسور، وحدت‌آباد و زردکوه و همچنین گسل جوان زاگرس، چهار گسل مهمی هستند که در بروز ناپایداری در این حوضه نقش داشته‌اند. جابه‌جایی 500 متری که در طی 40 تا 50 هزار سال گذشته در مسیر سرشاخه‌های رودخانه‌‌های گشان و الوس صورت گرفته، حرکت راستگردی را در قطعه‌‌ای از گسل جوان زاگرس که بین دو قطعه دورود و اردل قرار گرفته است اثبات می‌کند. در نتیجة این حرکت، یک سطح خرد‌شده و فرسایش‌پذیر ایجاد شده که رودخانه رودبار به سرعت در حال حفر آن است و سطح اساس منطقه را پایین می‌برد. این عمل به تجدید سیکل فرسایش منجر شده است. در زمان حاضر سد رودبار در قسمت خروجی این حوضه و در مسیر گسل جوان و فعال زاگرس در حال احداث است؛ بنابراین ممکن است این سازه در معرض مخاطرات جدی قرار بگیرد.