جلوه‌هایی از رمانتیسم در شعر خاقانی

Abstract

افضل‌الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی، متخلّص به خاقانی (ولادت: ۵۲۰ق در شروان –وفات: ۵۹۵ق در تبریز) در ادبیّات کهن فارسی، شاعری شاخص، تأثیرگذار و منحصربه‌فرد است؛ ازآن‌رو که در شعر خود اجازۀ ظهور و بروز به «من» خود را به‌تمامی می‌دهد. او در اشعارش فقط در مقام شاعر ظاهر نمی‌شود، بلکه سیمای انسانی را به­تماشامی‌گذارد که عاطفی، هیجانی، عشق‌طلب، مبارزه‌جو، آزادی‌طلب، آزاده‌خو و انسان‌گراست؛ این اوصاف، جزو شرایطی است که رمانتیست‌ها خود را قائل به احراز آن می‌دانستند و در بیانیۀ ادبی خود، آنها را برشمرده‌اند. علاوه ­­بر این ویژگی‌ها، تصاویر موجود در شعر او، ویژگی‌های تصاویر رمانتیک را دارد؛ یعنی همچون تصاویر شعر رمانتیست‌ها، مبهم و در سایه، سازمند، متّحد و منسجم، بی‌زمان و بی‌مکان، استعاری، ذهنی، طبیعت‌گرا و ... است. این مقاله، در پی ایضاح بیشتر نمودهای رمانتیسم در شعر و اندیشۀ خاقانی بوده ‌است؛ از­این­رو، با انتخاب شیوۀ تحلیل قیاسی، به بررسی و برجسته‌سازی شباهت‌های فراوان شعر خاقانی و مکتب رمانتیسم پرداخته است. نتایج حاصل از تحقیق، گویای آن است که اوصاف رمانتیک شعر خاقانی، به‌ویژه فردیّت، بیان خود، انسان‌گرایی و آزادی‌جویی خاقانی، همچنان­که تمام خاقانی‌پژوهان ایرانی و غیرایرانی بر آن صحّه نهاده‌اند، در ادبیّات کلاسیک فارسی، اگر نگوییم بی‌نظیر، حتماً کم‌نظیر است.