نقد و تحلیل انواع وجه فعلی در فارسی

Abstract

وجه به­طورکلی مقوله‌ای معنایی است که دیدگاه گوینده را دربارۀ گزاره‌ای نشان می‌دهد. عناصر وجهی مختلفی در زبان برای انتقال وجه وجود دارد؛ به­عبارت­دیگر، زبان‌ها ابزارهای مختلفی برای بیان مفاهیم وجهی در اختیار دارند؛ یکی از این ابزارها، وجه فعلی است. وجه فعلی آن جنبه از وجه است که در ساخت‌واژۀ فعل و از طریق صرف آن نمودار می‌شود و مقوله­ای دستوری است. با بررسی تاریخ دستورنویسی فارسی، مشخص می‌شود که دستورنویسان درنهایت بر سر وجود سه وجه فعلی در فارسی به اجماع رسیده‌اند؛ این سه وجه فعلی عبارت‌اند از: اخباری، التزامی و امری. این نوشتار بر آن است تا نشان دهد تمایز وجه التزامی و امری که تنها بروزِ ساخت‌واژی آن در شناسه است، تمایزی وجهی نیست و نمی‌توان این دو گروه از افعال را از نظر وجه فعلی متمایز دانست؛ به­عبارت­دیگر، فارسی تنها دو وجه فعلی دارد: اخباری و غیراخباری. همچنین این نوشتار تلاش می‌کند تا تبیینی برای صفربودن شناسۀ دوم‌شخص مفرد امر ارائه دهد.