اجرای علنی مجازات؛ توجیهات و تبعات

Abstract

نحوۀ اجرای مجازات‌ از مسائل مهم و چالش‌برانگیز حقوق کیفری است. بازدارندگی به‌عنوان یکی از اهداف اساسی اجرای مجازات‌ بعضی از مجریان عدالت کیفری را بر آن داشته است تا چنین هدفی را از راه اجرای علنی مجازات‌ دنبال کنند. در فقه جزایی اسلام و به‌تبع آن در نظام حقوقی ایران هم، چنین تمایلی جود دارد. برای توجیه فقهی این تمایل، به قرآن و سنت استناد شده است. به‌نظر می‌رسد آیات و روایات مورد استناد، دلالتی بر وجوب یا حتی استحباب فراخوان عمومی برای تماشای تحمیل درد و رنج مجازات به محکومان ندارند. مقصود از آنچه در بعضی از آیات در خصوص حضور چند نفر محدود هنگام اجرای حد آمده است، تأکید بر حتمیت اجرای حد، بعد از اثبات دارد. روایات وارده دربارۀ آثار مثبت اقامۀ حد نیز دلالت مستقیم یا حتی غیرمستقیمی بر اجرای علنی به معنای دعوت از عموم برای مشاهدۀ چگونگی اجرای مجازات ندارند. اجرای علنی مجازات‌ به شیوۀ امروزی، با اصل اوّلی و شرعی اجرای غیرعلنی مجازات‌ و قواعد مهمی مثل وجوب حفظ حیثیت افراد، ممنوعیت مجازات مضاعف، حرمت تنفیر و حرمت وهن دین نیز ممکن است در تعارض باشد. از سویی دیگر پژوهش‌های انجام‌گرفته در برخی کشورها در‌بارۀ مجازات‌ اعدام و چگونگی اجرای آن – به‌عنوان شدیدترین مجازاتی که می‌تواند در ملأ عام انجام گیرد-، بازدارندگی و سودمندی آن را به اثبات نرسانده است. به‌نظر می­رسد عدم تلقی صحیح از سیاست‌های بازدارنده از سویی و رویکردهای مبتنی بر سزاگرایی، ابزارگرایی و عوام‌گرایی کیفری از سوی دیگر، مجریان عدالت کیفری را به سمت اجرای علنی مجازات‌ها در راستای تحقق اهداف سازمانی و نهادی سوق داده باشد.