زبان تاریخى قرآن؛ نمادین یا واقع نمون در گفت و گو با استاد آیت الله معرفت

Abstract

دیدگاه‌هاى قرآن پژوهان در مورد نمادین یا واقع نمون بودن قصص و تواریخ قرآنى مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. در این زمینه سه دیدگاه وجود دارد. دیدگاه نخست، بر آن است که داستانهاى قرآن واقعیت و حقیقت عینى دارد که قرآن به منظور تعلیم و تربیت مخاطبان از حوادث واقعى و قضایاى عینى بهره جسته است. نظریه دوم، این است که این داستانها جنبه سمبلیک و نمادین دارد و نوعى تخیّل و صحنه‌سازى است که قرآن کریم جهت هدف ارزشمند هدایت و تربیت و نمایاندن ارزشها و ضد ارزشها از آن سود جسته است. دیدگاه سوم که در سالهاى اخیر از سوى طرفداران »اندیشه نوین اسلامى« مطرح شده؛ از یک سو معتقد است رویدادهاى تاریخى قرآن مورد تأیید شواهد علمى و منابع اصیل تاریخى نیست و از سوى دیگر وحیانى بودن قرآن را باور دارد؛ بدین رو در پاسخ و دفاع از حقانیت قرآن، مى‌گوید: هر چند این گونه رویدادها - مانند داستان موسى و فرعون - واقعیّت تاریخى ندارد؛ اما از آنجا که در میان مخاطبان عصر نزول به عنوان ادبیات فولکلور رایج بوده و ملت عرب آن را باور داشته، قرآن نیز با هدف هدایت و تربیت مخاطبان و هم‌نوا با قوم، از آنها سود جسته و بدانها استناد کرده است؛ اما این هرگز به معناى پذیرش آن رویدادها نبوده و نیست. استاد آیت‌اللَّه محمدهادى معرفت در این گفت‌وگو پس از ارائه گزارشى گسترده از این دیدگاه، به همراه ذکر نمونه‌هاى متعدّد از آیات قرآن، آن را مردود شمرده و دفاع ناآگاهانه از قرآن مى‌شمارد. و سپس دیدگاه نخست را قابل اثبات مى‌داند. ایشان همچنین شواهد و مستندات قصص قرآنى را در فصل پنجم کتاب اخیر خود با نام »شبهات و ردود« به تفصیل ذکر کرده است. کتاب یادشده پیش از این در شماره 33 این فصلنامه معرفی شده است.