استعارۀ دستوری به‌مثابۀ تنوع نحوی از منظر دستور نقشگرای نظام‌مند

Abstract

هلیدی (1987 :173) بازنمایی استعاری را به مثابۀ گونه­های استعاری در نظر گرفته است که با نظریۀ تنوع (تنوع آوایی، واجی، واژگانی، صرفی و نحوی) از منظر لباو (1969) مرتبط هستند. بر اساس تعریف هلیدی، هر یک از گونه­ها برحسب بازنمایی متناوب یک عنصر در لایۀ بالاتر قابل توصیف است. گونه­های صرفی، واژی و نحوی بازنمایی متناوب معنای واحد در سطح واژگان- ­دستور هستند. در پژوهش حاضر صورت­های متجانس و استعاری در گفتار گویشوران زبان فارسی مورد بررسی قرار گرفته است. تعداد آزمودنی­ها جمعاً 47 نفر هستند که بر اساس متغیرهای جنسیت، تحصیلات و طبقۀ اجتماعی انتخاب شده­اند. پرسش­های پژوهش عبارت است از: 1<strong>)</strong> چه تأثیراتی متغیرهای اجتماعی از جمله جنسیت، تحصیلات و طبقۀ اجتماعی بر کاربرد صورت­های متجانس و استعاری دارند؟ 2) تأثیر هر یک از متغیرهای اجتماعی از جمله جنسیت، تحصیلات و طبقۀ اجتماعی بر کاربرد صورت­های استعاری وجهیت، اسم­سازی و گذرایی چگونه است؟ داده‌های پژوهش نشان می­دهد که متغیر جنسیت بر کاربرد صورت­های متجانس و استعاری و همچنین کاربرد انواع استعارۀ دستوری گذرایی، وجهیت و اسم‌سازی تأثیر ندارد. اما متغیرهای تحصیلات و طبقۀ اجتماعی تأثیر زیادی در کاربرد صورت­های استعاری و متجانس و همچنین در کاربرد انواع استعاری دستوری (بجز عدم تأثیر جنسیت بر استعارۀ دستوری گذرایی) در گفتار گویشوران زبان فارسی دارند. پدیدۀ قابل­ملاحظه در پژوهش حاضر تصحیح افراطی آماری است. طبقۀ متوسط (بر اساس تقسیم­بندی طبقات اجتماعی به سه گروه پایین، متوسط و بالا) نسبت به طبقات بالا و پایین بسیار بیشتر از استعارۀ دستوری استفاده کرده است و در حقیقت طبقۀ متوسط در کاربرد استعارۀ دستوری در تقلید از طبقۀ بالا با بسامدی بیش از بسامد طبیعی آن در گفتار طبقۀ مورد تقلید خود عمل کرده است که این پدیده تصحیح افراطی آماری نامیده می­شود.