وقایع‌نگاری رسوبات پشت سازه‌های آبخیزداری بر اساس تغییرات عمقی خصوصیات رسوبی (مطالعۀ موردی: حوزۀ آبخیز حسن‌ابدال زنجان)

Abstract

سن­یابی رسوبات به روش­های مختلفی صورت می­گیرد. در کلیۀ روش­ها، سن­یابی رسوبات با هزینه­های زیاد و با امکانات تحقیقاتی فراوان انجام می­شود. هدف از تحقیق حاضر که در حوزۀ ­آبخیز حسن­ابدال زنجان انجام شده این است که نتایج دانه­بندی رسوبات با آمار بارندگی تطبیق داده شود و بررسی شود که آیا از طریق دانه­بندی و به­دست آوردن خصوصیات رسوب و تغییرات آن می­توان سن­یابی انجام داد یا نه؟ در این تحقیق ابتدا 4 بند سنگی - ملاتی انتخاب و در آن­ها اقدام به حفر پروفیل گردید. سپس در افق­های مختلف هرکدام از پروفیل­ها با توجه به تغییر در بافت و رنگ رسوب نمونه­برداری انجام شد. نمونه­های رسوب به آزمایشگاه انتقال داده شده و دانه­بندی رسوبات انجام گردید. نتایج دانه‌بندی با نرم­افزار GRADISTAT مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از سوی دیگر آمار درازمدت بارندگی ایستگاه زنجان (آمار 45 ساله) از ادارۀ هواشناسی زنجان تهیه و با استفاده از شاخص PNPI دوره­های کم‌آبی و پرآبی تعیین گردید. با توجه به سال احداث سازه­ها، سن تقریبی رسوبات هر یک از افق­های پروفیل‌های چهارگانه تعیین گردید. نتایج دانه­بندی با داده­های بارندگی مقایسه شد و نمونه­های رسوب با بافت ماسه به دورۀ پرآبی و بافت سیلت به دورۀ کم‌آبی نسبت داده شد. نتایج به‌دست‌آمده حاکی از انطباق کامل نتایج دانه­بندی با شرایط اقلیمی منطقه و تشخیص درست دوره­های پرآبی و کم‌آبی با نتایج دانه­بندی است. به‌طوری‌که از تعداد 17 نمونه رسوب موجود، در 13 نمونه نتایج حاصل از تعیین دوره­های پرآبی و کم‌آبی با استفاده از بافت رسوبات، انطباق کامل با نتایج حاصل از شاخص PNPI دارد. سن رسوبات چهار مخزن رسوب­گیر به شرح زیر است: رسوبات پروفیل 1 بین سال­های 1384 تا 1390، پروفیل 2 بین سال­های 1385 تا 1390، پروفیل 3 بین سال­های 1387 تا 1390 و پروفیل 4 بین سال‌های 1387 تا 1390 نهشته شده‌اند. با توجه به تعیین سن هر یک از افق‌ها در پروفیل‌ها، میزان رسوبزائی حوزه آبخیز بالادست سازه در مقاطع زمانی مختلف در دسترس است.