ارزیابی آسیب پذیری، راهکاری برای مدیریت پایدار مراتع (مطالعۀ موردی: مراتع قشلاقی شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان)

Abstract

مطالعۀ حاضر با هدف سنجش آسیب­پذیری اجتماعی-اقتصادی بهره­برداران مراتع قشلاقی شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان انجام شد. بدین منظور، با استفاده از مرور ادبیات و نظرات صاحب­نظران، مهم­ترین شاخص­های اجتماعی-اقتصادی مراتع استخراج شد. جوامع آماری تحقیق شامل بهره­برداران مراتع قشلاقی، مراتع قشلاقی و کارشناسان مراتع بودند که حجم نمونه در هر کدام از این جوامع با استفاده از فرمول کوکران تعیین شد. با استفاده از پرسشنامه، نظرات کارشناسان و بهره­برداران مرتعی در رابطه با شاخص‌های اجتماعی-اقتصادی اخذ شد. روایی پرسشنامه با استفاده از نظرات طیفی از کارشناسان و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ تعیین شد. در مرحله آخر، با استفاده از فرمول پیشنهادی می­بار و والدز (2005) سنجش آسیب­پذیری صورت گرفت. یافته‌های پژوهش نشان می­دهد که پارامترهای حضور کارشناسان در مراتع، مشکلات محلی و فروپاشی نظام­های بهره­برداری گذشته و تعداد بهره­بردار بیشترین تأثیر را در آسیب­پذیری اجتماعی مراتع دارند. همچنین پارامترهای هزینه­های زندگی، تعداد دام، وضع اقتصادی بهره­برداران مرتعی، نوع دام و افزایش قیمت­ها به ترتیب بیشترین تأثیر را در آسیب­پذیری اقتصادی مراتع دارند. از طرف دیگر، تلفیق شاخص­های اجتماعی-اقتصادی در سطح سامان عرفی، آسیب­پذیری مراتع را بهتر می­تواند نمایان ­سازد. بنابراین در برنامه­ریزی­های مدیریتی مراتع باید به شرایط اجتماعی- اقتصادی بهره­برداران در سطحی پایین­تر از ملی یا منطقه­ایی (در سطح سامان عرفی) توجه کافی داشت. نتایج چنین مطالعاتی می­تواند در بردارنده دستاوردهای مثبت و مناسبی برای مسئولان مدیریت مراتع باشد، تا آنان را از این منظر، در مدیریت، حفظ و احیاء مراتع یاری رساند.