مقایسۀ تطبیقی تصاویر دیوهای محمد سیاه قلم با دیوهای نگارگری ایران (معراج‌نامه و خاوران‌نامه)

Abstract

<strong>چکیده</strong><br /> در طول تاریخ نگارگری ایران چهره‌های برجسته‌ایی ظهور کرده‌اند که باعث ­­­­ایجاد تحول و دگرگونی در عرصۀ نگارگری شده‌اند. کمال‌الدین بهزاد، سلطان محمد، رضا عباسی و ... در زمرۀ این هنرمندان خلّاق هستند که کم‌و‌بیش اطلاعاتی درمورد زندگی‌نامه و شیوۀ کارشان در اختیار جامعۀ هنری قرار گرفته است اما «استاد محمد سیاه قلم» ازجمله هنرمندانی است که هویتش در هاله‌ایی از ابهام است. شاید یکی از دلایل مهم آن به غارت رفتن آثار این هنرمند است که همراه دیگر آثار فرهنگی و هنری ایران به دربار عثمانی منتقل شد. بررسی و تحقیق پیرامون استاد محمد سیاه قلم و آثارش چند دهه است که دغدغۀ پژوهشگران و هنرشناسان شرق و غرب شده است؛ مقوله‌ایی که سال‌ها در مورد آن پژوهش‌های بی‌شماری انجام شده است و کتاب‌ها و تحقیقات زیادی دربارۀ آن نوشته شده اما تا کنون نظریه‌ایی شفاف و روشن در باب این موضوع ارائه نشده است که شخصیت و تعداد آثار استاد‌ محمدسیاه‌ قلم را برای‌ محققین مشخص کند؛ لذا، در این مقاله که به روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و شیوۀ گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ایی صورت گرفته است، این مسائل مطرح شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد استاد محمد سیاه قلم همان «غیاث‌الدین محمد نقاش» است که در کتابخانۀ امیر علیشیر‌ نوایی‌ کار می‌کرده است و یکی از دلایلی که باعث شد تا نگارگران ایرانی در به تصویر کشیدن تصویر دیو از محمد سیاه قلم تأثیر نپذیرند، این بود که آثار محمد سیاه قلم توسط سلطان سلیم به ترکیه منتقل شده است و نگاره‌ایی از او در دسترس هنرمندان وجود نداشته است همچنین محمد سیاه قلم به دلیل تغییر شیوۀ کاری‌اش از حمایت دربار محروم شد و کم‌کم سبک کار او منسوخ شد.<br /> <strong>اهداف پژوهش:</strong><br /> <br /> بررسی هویت محمد سیاه قلم و تحقیق دربارۀ آثارش و به طور خاص نگاره‌هایی حاوی تصویر دیو.<br /> بررسی تأثیرات نقش دیو در نگاره‌های استاد محمد سیاه قلم بر دیوهای نگارگری ایران (معراج‌نامه و خاوران‌نامه)<br /> <br /> <strong>سوالات پژوهش: </strong><br /> <br /> آیا محمد سیاه قلم در زمینۀ تصویرگری نقش دیو بر نگارگری ایرانی خصوصاً بر دو نسخۀ خطی معراج‌نامه و خاوران‌نامه تأثیرگذار بوده است؟<br /> چه وجوه مشترکی بین تطبیق تصاویر دیوهای محمد سیاه قلم با دیوهای نگارگری ایران (معراج‌نامه و خاوران‌نامه) دیده می‌شود؟