تعیین منشاء آلودگی آب زیرزمینی آبخوان اراک به کمک تحلیل عاملی مرحله‌ای

Abstract

در آبخوان­های آبرفتی دنیا مخلوط شدگی آب­های شور و شیرین، فعالیت­های کشاورزی، پساب­های صنعتی و شیرابه­های زباله­های شهری و روستایی مهم­ترین منابع تهدید کنندۀ آب­های زیرزمینی هستند. در این تحقیق 46 نمونۀ آب از چاه­های دشت اراک برداشت و متغیرهای فیزیکی و شیمیایی آن­ها تعیین و مورد تحلیل آماری چند متغیره قرار گرفت. تحلیل عاملی بر روی متغیرهای فیزیکی، شیمیایی آب­های زیرزمینی آبخوان اراک نقش مهمی در تفکیک انواع آلاینده­ها در منطقه داشته است. تحلیل عاملی مرحله­ای، پنج عامل را در متغیرهای هیدروشیمیایی آبخوان اراک مشخص نمود. در عامل اول متغیرهای EC، TDS، Cl، SO₄، Ca، Mg و Na منشأ طبیعی داشته که مخلوط شدگی آب شور حاصل از پلایای میقان و آب شیرین آبخوان مسبب آن است. در عامل دوم HCO₃ منشأ طبیعی و ناشی از انحلال سنگ آهک­های ارتفاعات جنوب اراک و HNO₃منشأ انسانی و حاصل نفوذ چاه­های جذبی شهری و فعالیت­های کشاورزی است. منشأ عناصر در عامل سه و چهار یعنی Zn، Cu، Fe و Mn انسانی و ناشی از فعالیت­های صنعتی و دفن زباله شهری و عامل پنجم یعنی F نیز ناشی از فعالیت­های کشاورزی یعنی مصرف کودهای فسفاته است. این مطالعه هم­چنین نشان داد که تحلیل عاملی مرحله­ای روشی مناسب برای تفکیک منشأ آلاینده­ها است. بنابراین، بایستی اقدامات لازم در خصوص کنترل آلودگی­های انسانی از منابعی چون فاضلاب شهری اراک، پساب کشاورزی و صنعتی توسط سازمان­ها و شرکت­های مربوطه صورت گیرد.