مقایسة تغییرات تنوع و غنای گونه‏‏ای و فرم‏های رویشی در سه سایت بهره‏برداری (مطالعة موردی: مراتع ییلاقی دامنة جنوبی قلة دماوند)

Abstract

ارزیابی تنوع و غنای گونه‏ای به درک صحیحِ کارکرد اکوسیستم، حفظ و حراست ذخایر ژنی، بررسی و کنترل تغییرات محیطی، و موفقیت یا عدم موفقیت برنامه‏های مدیریت منابع طبیعی کمک می‏کند. چرای بی‌رویه و بدون برنامة دام یکی از شایع‏ترین و شاید مهم‌ترین عامل تخریب مراتع و کاهش تنوع و غنای گونه‏ای است. با توجه به نقش و اهمیت چرای دام در تغییرات کمّی و کیفی پوشش گیاهی، تحقیق حاضر به مطالعة اثر شدت چرا در سه سایت مرجع (قرق)، کلید، و بحرانی بر روی تنوع و غنای گونه‏‏ای با فرم‏های رویشی مختلف در مراتع ییلاقی دامنة جنوبی قلة دماوند پرداختـه اسـت. در هر واحد (سایت) نمونه‏برداری در طول 3 ترانسکت 150 متری انجام گرفت. در طول هر ترانسکت، 15 پلات با ابعاد یک متر مربع و در فاصلة 10 متری از هم قرار گرفت و در هر پلات نوع و تعداد گونه‏های گیاهی موجود و درصد و تعداد پایة آن‌ها یادداشت شد. برای ارزیابی شاخص‏های عددی تنوع و غنای گونه‏ای از نرم‌افزار Past استفاده شد و شاخص‏های تنوع سیمپسون، شانون- واینر و غنای منهنیک و مارگالف محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل داده‌‏ها در محیط نرم‌افزار SPSS₁₈ انجام شد و مقایسة شاخص‌‏های مختلف تنوع و غنا بین مناطق با شدت‏های چرایی مختلف توسط آزمون چنددامنه‏ای دانکن صورت پذیرفت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که با افزایش فشار چرا از تنوع و غنای گونه‏های فورب و گراس کاسته شد و بوته‏ای‏ها افزایش یافتند، به ‏گونه‏ای که در منطقة مرجع، فـورب‏ها و گراس‏ها دارای بیشترین و بوته‏ای‏ها دارای کمترین تنوع و غنا بودند، این در حالی است که به‏ دلیل مدت استفاده و تکرار چرا در منطقة بحرانی گونه‏های بوته‏ای دارای بیشترین تنوع و غنا بوده و از تنوع گونه‌‏های فورب و گراس به‏شدت کاسته شده است. به‏ طور کلی، در منطقة مورد بررسی، با افزایش فشار چرای دام شاهد کاهش تنوع و غنای گونه‌‏ای هستیم که، به‏ دلیل تأثیرات منفی آن در پایداری اکوسیستم، بهره‌‏برداران، مدیران، و کارشناسان مرتع باید بدان توجه کنند.