بازتاب نقش پنج ضلعی منتظم در نقوش هندسی معماری اسلامی ایران

Abstract

یکی از ارکان اساسی معماری و تزئینات دوره­ی اسلامی، استفاده از الگوهای هندسی در قالب سطوح تزیینی تحت عنوان "تزیینات هندسی" (گره‌ها) به منظور پوشش و فضاسازیِ بناهای اسلامی، طی قرون مختلف می‌باشد که بدون توجه به علم هندسه، اعداد و ریاضیات، ترسیم چنین گره‌هایی مقدور نمی‌باشد. یکی از این اعداد مقدس که نماد شکوفایی و زندگی بوده و همچنین به واسطه­ی مفهوم و هندسه­ی خویش، نقش مهمی در ساخت گره‌ها داشته است، عدد پنج می‌باشد. از این رو، مقاله­ی حاضر، درصدد بررسی مفهوم هندسه، کاربرد و ارتباط آن، با اعداد و ریاضیات است. تا پس از بررسی عدد مقدس پنج، گره‌هایی را که به واسطه­ی پنج ضلعی منتظم قابل ترسیم می‌باشند، شناسایی کرده و نحوه­ی قرارگیری و میزان حضور آلت‌های تزیینی دیگر را در این گره‌ها بیابد. در انتها، با بررسی آثار موجود در بناهای اسلامی ایران، سعی در، یافت نمونه‌های موردی موفق از آن گره‌ها می­باشد. لذا باتوجه به هدف نهایی، این مقاله به واسطه‌ی بررسی‌های کتابخانه‌ای و به کمک منابع متعدد و مطالعه­ی اسناد خطی-تاریخی، با روش توصیفی-تحلیلی، سعی در بازتاب هندسه و عدد پنج در نقوش هندسی اسلامی را دارد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که مجموعاً حداقل 10 نوع گره دارای آلت پنج ضلعی منتظم وجود دارد. که این آلت به دلیل زوایای کند خود، در هیچ یک از "گره‌های تند" حضور ندارد. بر خلاف زوایای کند پنج ضلعی منتظم، شاهد حضور آلت شمسه­ی تند 10، در دوگره، در کنار پنج ضلعی منتظم می‌باشیم و در "گره تند و کند گیوه (موریانه)"، آلت شمسه­ی تند و شمسه­ی کند، بر خلاف عدم هماهنگی زوایای داخلی، به صورت همزمان در یک زمینه، قرار گرفته‌اند.