ارزیابی آثار جامع الگوی توسعۀ معدنی ـ صنعتی بر سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی و محیطی در ناحیۀ ایرانِ مرکزی (مطالعۀ موردی: آثار بزرگ‌ترین مجتمع سنگ آهن خاورمیانه بر سکونتگاه‌های شهرستان بهاباد)

Abstract

امروزه اثرگذاری اقدامات توسعه‌ای بر سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی و محیطی مؤلفه‌های مهم موفقیت یا شکست اقدامات و الگوهای توسعه محسوب می‌شود. در همین زمینه انتخاب و اتخاذ چارچوبی مفهومی، که برآیندی از ایده‌های اجتماعی و فرهنگی باشد، جهت ارزیابی آثار الگوهای توسعه، ضروری و این مهم به کمک ارزیابی‌های آثار اجتماعی قابل حصول است. پژوهش حاضر، با ارزیابی آثار اجتماعی و با بررسی تأثیر بزرگ‌ترین مجتمع سنگ آهن خاورمیانه بر سکونتگاه‌های اطراف خود، در جست‌وجوی الگوی تأثیرگذاری اجتماعی ـ فرهنگی مراکز معدنی ـ صنعتی بر سکونتگاه‌های نواحی مرکزی ایران بود. این پژوهش از منظر ماهیت در ردة پژوهش‌های کاربردی و توسعه‌ای و از منظر روش از نوع توصیفی تحلیلی است. پژوهشگران با بهره‌گیری از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و پیمایشی اطلاعات مورد نیاز را گرد آورده و با استفاده از آزمون‌های T-test و تحلیل مسیر به تجزیه‌وتحلیل اطلاعات پرداخته‌اند. نتایج نشان داد توسعة معدنی ـ صنعتی در ناحیة ایرانِ مرکزی اگرچه از منظر اقتصادی و در سطوح استانی و ملی این الگوی توسعه نسبتاً موفقیت‌آمیز به ‌نظر می‌رسد، از منظر اقتصاد محلی و به ‌طور ویژه حوزه‌های اجتماعی ـ فرهنگی آثار منفی بسیار داشته و توجه به پایداری توسعه را در مقیاس‌های محلی به‌شدت به چالش کشیده است. در مقیاس‌های محلی، در مقابل آنچه از دست رفته، برآیند و نتایج بایسته و شایسته‌ای که از آن بتوان به ‌مثابة «نقش پایدار و مهم توسعة معدنی ـ صنعتی در فرایند توسعة ایران مرکزی» یاد کرد، وجود ندارد و متأسفانه باید آن را «میراث ناپایدار توسعة معدنی ـ صنعتی بر سرمایه‌های اجتماعی و محیطی ایرانِ مرکزی» به شمار آورد.