سیر تطورات تاریخی نسخ با تکیه بر مطالعه موردی نسخ از منظر فخررازی و علامه طباطبایی

Abstract

مسأله نسخ به عنوان یکی از مسائل مهم در حوزه علوم­ قرآنی از زمان های بسیار دور مورد توجه مفسران فریقین بوده است. از نیمه قرن دوم تا کنون، نگارش­هایی خواه مستقل و خواه در ضمن مطالب دیگر در زمینه ناسخ و منسوخ وجود داشته است. نوع نگاه مفسران به این مساله مبتنی بر ملاک ها، شرائط و اقسامی است که برای آن قائل هستند. پذیرش هر یک از ملاک­ها و پذیرش هر نوع شرطی، آثار خاصی در تفسیر قرآن­پژوهان به­جای خواهد گذاشت. این پژوهش به بررسی تطبیقی میان دیدگاه علامه طباطبایی از مفسّران برجسته شیعی و امام فخر رازی از مفسّران برجسته اهل سنت و اشعری مسلک، پیرامون پدیده نسخ پرداخته و نقاط اشتراک و اختلاف این دو مفسّر بزرگ را در مساله نسخ و ریز موضوعات آن بیان نموده است. آن­چه مسلّم است، این دو مفسّر از نظر اصل تحقق نسخ در قرآن، اختلافی با یکدیگر ندارند، بلکه اختلاف ایشان در دامنه نسخ و اقسام آن می­باشد که در این میان، برخی از این اختلافات مبنایی و برخی دیگر بنایی است.