تأثیر مبانی فکری سید احمدخان هندی بر اندیشه‌‌های تفسیری وی

Abstract

اشغال هندوستان توسط انگلیسی‌‌‌‌ها و شکست مسلمانان در انقلاب 1875م، شرایط نامطلوبی را بر مسلمانان هند تحمیل کرد. همین امر، جنبش‌‌های اصلاحی ازجمله حرکت اصلاح‌‌گرایانۀ سید احمدخان را در‌‌پی داشت. احمدخان در‌‌جهت آشتی علم و دین، با رویکردی نوگرایانه «تفسیر القرآن هو الهدی و الفرقان» را نگاشت. وی نسبت‌‌به هم‌‌عصران خود دارای مبانی فکری متفاوتی بود که منجر‌‌به تفسیر متفاوت قرآن شد؛ از‌‌این‌‌رو واکاوی مبانی فکری وی و زمینه‌‌های شکل‌‌گیری آن، مهم‌‌ترین مسألۀ این پژوهش است که با روش توصیفی- تحلیلی سعی در پاسخ به آن دارد. قرآن‌‌بسندگی، تجربه‌‌گرایی در تفسیر قرآن و عرفی‌‌دانستن زبان قرآن، به‌‌عنوان مهم‌‌ترین مبانی فکری احمدخان از دستاوردهای پژوهش حاضر است. این نوع نگرش تحت‌‌تأثیر شرایط اجتماعی- سیاسی آن روزگار شکل گرفته و بر آرای تفسیری احمدخان اثر گذاشته‌‌است. بر این اساس، معجزه، وحی، نبوت، ملائک و سایر مفاهیم غیرمادی به‌‌کار رفته در قرآن کریم را تأویل کرده و تأویل‌‌ها را بر مبنای مطابقت نظام تشریع با نظام تکوین توجیه کرده‌‌است.