بررسی سیمای انسان کامل در آثار جمالی دهلوی

Abstract

حامدبن‌فضل‌اللّه جمالى دهلوی از شاعران، ادیبان و تذکره‌نویسان در اواخر قرن نهم و اوایل دهم ه.ق. است. وی با وجود اعتقاد به اهل تصوف، در زمرة مقربان امرا و سلاطین وقت نیز قرار داشت. به پیر خود سماءالدین اعتقادی راسخ داشت و سعی کرد در آثار به‌ جا مانده آنچه را از طریق سیر آفاق و انفس از پیر خود و سایر اهل سلوک دریافت و تجربه کرده‌است، بنمایاند. بدین جهت صبغة عرفانی در آثار او بسیار غالب است. در مطالعة آثار این ادیب هندی آنچه بیش از همه جلوه دارد، احوال و مقامات و اعتقادات مشایخ کبار است؛ به‌گونه‌ای که از خلال دریافت-های نویسنده می‌توان به اعتقاد او بر انسان کامل و ویژگی‌های پیر روشن‌ضمیر دست یافت. لذا این پژوهش کوشیده‌است به بررسی سیمای انسان کامل در آثار جمالی بپردازد و خصوصیات انسان آرمانی را از نظر او برشمارد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی با تکیه‌بر منابع کتابخانه‌ای است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که جمالی اگرچه در آثار خود به طورمستقیم به ویژگی‌های انسان کامل نپرداخته، اما از فحوای کلام این سخنور ادیب می‌توان به آنها پی برد. این ویژگی‌ها در آثار او گاه با زبان پند و اندرز، گاه با تجربة حکایتی و یا بیان اندیشة کلی مطرح شده‌است.