مولاس‌های نئوژن پسین زاگرس در مرکز فروافتادگی دزفول: رخساره‌ها، محیط‌های رسوبی و عوامل کنترل‌کننده

Abstract

مولاس‌های زاگرس شامل مجموعه سازندهای گچساران، میشان، آغاجاری و بختیاری هستند که همزمان با رویدادهای تکتونیکی نئوژن در حوضه فورلند زاگرس پدید آمدند. مطالعه یک برش سطحی از سازندهای آغاجاری و بختیاری به ضخامت 3400 متر در مرکز فروافتادگی دزفول به شناسایی 9 رخساره از نوع کنگلومرا (Gt, Gh, Gmm)، ماسه سنگ (St, Sr, Sh, Sp) و مادستون (Fm, Fl) منجر گردید. این مجموعه در یک سیستم آبرفتی متشکل از رودخانه‌های مآندری، بریده بریده و مخروط افکنه نهشته شده است و ساخت‌های رسوبی آن از جمله ایمبریکاسیون، کانال و ریپل‌های نامتقارن جهت جریان گذشته را به سمت جنوب نشان می‌دهند. توالی رسوبی مورد مطالعه به سمت بالا درشت شونده و محصول یک چرخه رسوبی پسرونده بزرگ است که در شرایط آب و هوایی گرم و خشک به وجود آمده است. تجزیه و تحلیل رخساره‌ها و کنکاش در تاریخچه رسوب‌گذاری مولاس‌های زاگرس حاکی از آن است که تغییرات سطح اساس بیشترین تأثیر را در روند رسوب‌گذاری این آبرفت‌ها داشته است. مشاهده روند کلی این سری پسرونده گویای پایین افتادن مداوم سطح اساس ناشی از افت سطح آب دریا و فرونشینی حوضه از یک سو و بالا آمدن خشکی همزمان با گسلش و چین خوردگی پوسته از سوی دیگر است. با شروع تکاپوهای تکتونیکی و بالا آمدن زاگرس در میوسن پسین، محیط‌های قاره‌ای گسترش یافتند و شرایط مناسب برای رسوب‌گذاری نهشته‌های سازند آغاجاری در مآندرهای حاشیه فورلند فراهم گردید. تداوم فرونشینی حوضه و بالا آمدگی حوزه آبریز در پلیوسن پیشین به تغییرات بیشتر سطح اساس و افزایش پتانسیل فرسایش منجر شد که حاصل آن کاهش پیچش آبراهه‌ها و رسوب‌گذاری آواری‌های بخش لهبری در رودخانه‌های بریده بریده بود. چرخه رسوبی مولاس‌ها با تشکیل کنگلومرای بختیاری پایان پذیرفت که در پلیوسن- پلئیستوسن اختلاف ارتفاع خاستگاه و حوضه رسوبی به حداکثر رسید و مخروط افکنه‌های وسیع و به هم پیوسته (باهادا) در دامنه بلندی‌های زاگرس فعال شدند.