نگاهی به چگونگی مصادر و منابع بحار الانوار ( با تاکید بر فصل اول و دوم از مقدمه)

Abstract

بحارالانوار دائرة المعارف حدیثی بی نظیری در طول چهارده قرن بوده و همواره مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. در اعتماد نسبت به روایات این کتاب برخی راه افراط را در پیش گرفته و تمام روایات آن را قطعی الصدور می دانند. برخی تفریط را گزیده و کلاً با دیده تردید به آن نگریسته اند. گروه سوم روایات این کتاب را از این حیث که روایت هستند مورد تایید؛ و قابل بررسی می دانند و راه گروه اول و دوم را خطا دانسته اند. یکی از موارد در بررسیِ صحت روایات، منابع است. در کتاب بحار الانوار از منابع متعددی استفاده شده و با توجه به عظمت و گستردگی مطالب، مدخل های فراوان نیز چشمگیر است. اینکه مجلسی چه ملاک هایی را برای استفاده از منابع در نظر گرفته است موضوعی قابل تأمل و حائز اهمیت می باشد. این پژوهش زمینه های کلی درج روایات را مشخص می کند و خواننده را از سرگردانی و بی اعتمادی نسبت به این کتاب، که برخی درصدد آن بوده اند، می رهاند. تقسیم بندی منابع و معرفی نویسندگان آنها، و نقد مطالبی که مجلسی در مقدمه اول و دوم در این زمینه آورده است، در بررسی این جامع روایی هدف دیگر این پژوهش می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهند که مجلسی به عنوان فردی ثقه و مورد اطمینان برای همه دانشمندان به صحت و اعتبار مصادر مورد استفاده در بحار شهادت داده است به این ترتیب که: اولاً به جهت امکانات فراوانی که در اختیار داشته، از بهترین و معتبرترین نسخه های موجود استفاده کرده است. ثانیا از کتب و تألیفات معتبر شیعی در بحار آورده است. ثالثا پس از گردآوری به نقد و بررسی آنها پرداخته و اگر حدیثی مورد تائید وی نبوده در قسمت «بیان» به تبیین موارد اشکال پرداخته است.