تحلیل الگوی رشد شهر تهران با رویکرد بوم شناسی سیمای سرزمین

Abstract

امروزه کلان‌شهرها با دربرگرفتن حجم عظیمی از جمعیت به نقاط کانونی تولید و مصرف بدل شده‌اند. این مسئله از یک سو دلایل رشد و توسعۀ سریع این کلان‌شهرها و مناطق حاشیۀ آنها را فراهم آورده و از سوی دیگر، مخاطراتی را در زمینۀ نحوه و چگونگی این توسعه در برابرشان قرار داده است. بدون شناخت و برنامه‌ریزی دقیق، کلان‌شهرها در پیامدهای منفی خود در حوزه‌های محیط زیست، منابع طبیعی، سلامت انسانی و ابعاد اجتماعی و اقتصادی زندگی شهری غرق خواهند شد. بنابراین، پایش الگوهای فضایی- زمانی رشد شهری دارای اهمیتی حیاتی برای برنامه‌ریزی شهری و توسعۀ پایدار، به‌ویژه در کشورهای در‌حال‌توسعه است. هدف اصلی این مطالعه، بررسی تغییرات فضایی- زمانی الگوی کاربری/ پوشش اراضی در کلان‌شهر تهران و پیرامون آن در چهار دهۀ گذشته با استفاده از سنجش از دور و رویکرد بوم‌شناسی سیمای سرزمین است. برای تولید نقشه‌های کاربری/ پوشش اراضی از تصاویر ماهواره‌ای لندست استفاده شده است. تحلیل الگوها نیز در قالب رویکرد بوم‌شناسی سیمای سرزمین و با استفاده از متریک‌های فضایی انجام گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که بیشترین افزایش در اراضی ساخته‌شده رخ داده است و فرایند فضایی- زمانی رشد شهری در کلان‌شهر تهران و پیرامون آن شامل سه مرحلۀ اصلی تشکیل هستۀ اولیۀ رشد شهری، پخشایش و هم‌گرایی است. به عبارتی دیگر، رشد شهری در منطقه با شکل‌گیری هسته‌های رشد شروع شده و به‌مرور با رشد این هسته‌ها، در پیرامون آنها لکه‌های شهری جدیدی شکل گرفته است. این لکه‌ها در امتداد هسته‌های اصلی شهری به رشد خود ادامه داده و بسیاری از آنها به هم پیوسته و تشکیل لکه‌های شهری بزرگ‌تری را داده‌اند.