تحلیلی بر تغییرات کاربری اراضی و شبیه‌سازی گسترش شهری شهرهای میانه‌اندام (مطالعه موردی: شهر خوی)

Abstract

شهرنشینی یکی از علل تغییرات کاربری زمین است. این پدیده اگر کنترل‌شده، هماهنگ و برنامه‌ریزی‌شده باشد، همچون هدیه‌ای به جامعۀ بشری است؛ در غیر این صورت، می‌تواند مشکلات زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی زیادی به بار آورد. امروزه تغییرات پوشش زمین و تغییرات کاربری اراضی (LULC) عامل اصلی تغییرات جهانی شناخته شده است. در دو دهۀ گذشته وسعت و آثار فضایی فعالیت‌های انسان روی زمین بی‌سابقه بوده و تغییرات پوشش زمین (ویژگی‌های بیوفیزیکی سطح زمین) و کاربری زمین (تغییرات حاصل از فعالیت‌های انسانی در سطح زمین) شدت گرفته است. این تغییرات نتیجۀ عوامل بیوفیزیکی و اقتصادی – اجتماعی است و با موضوع پایداری توسعۀ اجتماعی – اقتصادی ارتباط نزدیک دارد؛ به‌طوری که بخش‌های اساسی سرمایۀ طبیعی ما از قبیل گیاهان، منابع آب و تنوع زیستی را تحت تأثیر قرار داده است. پژوهش حاضر با هدف آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی شهر خوی طی سال‌های 1368-1390 و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی تا سال 1400 انجام گرفته است. بدین منظور، ابتدا تصاویر ماهواره‌ای LandSat TM5 مربوط به سال‌های 1368، 1379 و 1390 شهر خوی تهیه شد. سپس با استفاده از نرم‌افزارهای Erdas, Idrisi, Arc Gis فرایند مربوط به آشکارسازی تغییرات کاربری و همچنین شبیه‌سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل زنجیرۀ مارکوف و سلول‌های خودکار زنجیرۀ مارکوف انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که سطح اراضی ساخته‌شدۀ شهری از 13/995 هکتار در سال 1368 به 62/2557 هکتار در سال 1390 رسیده است. سطح باغ‌ها و اراضی کشاورزی نیز با روند نزولی به‌ترتیب از 03/717 و 25/623 هکتار در سال 1368 به 06/165 و 54/288 هکتار در سال 1390 کاهش پیدا کرده است. همچنین نتایج شبیه‌سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از زنجیرۀ مارکوف و سلول‌های خودکار این زنجیره نشان می‌دهد سطح اراضی ساخته‌شدۀ شهری در افق سال 1400 به 62/2872 هکتار، یعنی 47/70 درصد محدودۀ طرح جامع خواهد رسید و سطح باغ‌ها و اراضی کشاورزی به‌ترتیب به 91/44 هکتار (10/1 درصد) و 76/140 هکتار (45/3 درصد) کاهش خواهد یافت.