الگوی پراکنش مکانی و نقشه ارزش اقتصادی محصولات فرعی پنج گونه گردو، آلوچه، زغال اخته، زالزالک و ازگیل در منطقه حفاظت شده ارسباران

Abstract

سابقه و هدف: الگوی پراکنش مکانی درختان، از مهم‌ترین ویژگی‌های اکولوژیکی جوامع جنگلی بوده که ناشی از ناهمگنی محیطی، آشفتگی طبیعی و یا انسانی، رقابت‌ درون گونه‌ای یا بین گونه‌ای و عملکرد پیشینه حیات بوده و می‌تواند در تعدیل یا کاهش هزینه‌های برداشت بهره برداران، تمرکز برداشت آنها، نحوه دخالت‌های جنگل‌شناسی در توده، طراحی طرح‌های مدیریتی مناسب، تشریح پایداری اکوسیستم و اقدامات احیایی مورد استفاده قرار گیرد. تحقیقاتی که بتواند وضعیت پراکنش مکانی و ارزش اقتصادی این پراکنش را نشان دهد، در منطقه ارسباران انجام نشده است. از اینرو، هدف از این تحقیق، بررسی الگوی پراکنش مکانی و تهیه نقشه ارزش اقتصادی پنج گونه‌ی مهم گردوی جنگلی (Juglans regia)، آلوچه جنگلی (Prunus sp.)، زغال‌اخته (Cornus mas)، زالزالک‌ (Cratagus sp.) و ازگیل (Mespilus germanica) در منطقه حفاظت شده ارسباران می‌باشد. <br /> مواد و روش‌ها: جمع‌آوری داده با استفاده از آماربرداری صددرصد در 140 هکتار صورت گرفت. در این پیمایش موقعیت مکانی تمامی درختان میوه‌ده جنگلی ثبت شد. از آن جا که تعداد درختان زیاد است و این امر خطای برداشت موقعیت هر درخت با موقعیت‌یاب جهانی را پایین می‌آورد، به همین دلیل از روش فاصله و آزیموت استفاده شد و فاصله و آزیموت تمام درختان جنگلی میوه‌دار موجود در منطقه نسبت به درخت قبلی میوه‌دار یادداشت گردید. در مرحله‌ی بعد، با استفاده از نقشه تیپ‌بندی پوشش جنگلی منطقه، موقعیت پراکنش درختان در منطقه و تعداد پایه هر گونه در تیپ‌های مختلف به منظور مشخص شدن تیپ غالب ظهور هر گونه بررسی شد. علاوه بر این، الگوی پراکنش مکانی درختان با بهره‌گیری از تابع L در محیط نرم افزار ProgramitaJulio 2006 بررسی شد. تابع L فاصله میان گونه‌های مختلف درختی یا فاصله‌ای بین درختان یک گونه با ابعاد مختلف را در یک نقشه توزیع مکانی درختان در نظر گرفته و با آزمون مونت کارلو محاسبه و ترسیم می‌نماید. نقشه پراکنش ارزش اقتصادی در هکتار، از حاصلضرب قیمت هر کیلوگرم میوه خام در عملکرد هر گونه در هکتار تهیه شد.<br /> یافته‌ها: نتایج آماربرداری نشان داد که 10 گونه‌ی تولید کننده محصول فرعی در منطقه مورد مطالعه وجود داشت. مهمترین محصول فرعی مورد استفاده آنها، میوه بود. زغال‌اخته (827 پایه) و آلوچه‌ی جنگلی (421 پایه) بیشترین فراوانی را داشتند. در حالیکه انار جنگلی (32 پایه) و زرشک (16 پایه) کمترین فراوانی را در منطقه به خود اختصاص دادند. گونه‌های گردو، گلابی، آلوچه، زالزالک، سیب‌وحشی و انار در تیپ بلوط -زبان گنجشک- افراستان و زغال‌اخته، زرشک، فندق، ازگیل در تیپ ممرز بلوطستان مشاهده شدند. در مجموع الگوی پراکنش مکانی سه گونه‌ی آلوچه، گردو و زغال اخته تقریباً کپه‌ای می‌باشد. گونه‌‌های ازگیل و زالزالک در بیشتر حالات کپه‌ای بوده، ولی در فواصل خیلی بیشتر، پراکنش تصادفی و یکنواخت نیز دارند. نتایج نشان داد که کمترین و بیشترین ارزش اقتصادی در هکتار به ترتیب مربوط به ازگیل با 900 ریال در هکتار و گردوی جنگلی با 10343 هزار ریال در هکتار بود. ارزش اقتصادی در هکتار گونه‌ی گردو به عنوان با ارزشترین گونه از 809 تا 10343 هزار ریال در نوسان بود.<br /> نتیجه‌گیری: بررسی الگوی پراکنش مکانی درختان نشان داد که غالباً از الگوی کپه‌ای پیروی می‌کنند. این امر ارزش اقتصادی در واحد سطح گونه‌ها را افزایش می‌دهد. بالا بودن این ارزش مقدار برداشت افراد در زمان کوتاه را ممکن ساخته و هزینه‌های برداشت را کاهش می‌دهد. همچنین تمرکز مدیریت جهت تهیه طرحهای بهره‌برداری را افزایش داده و تصمیم‌گیری‌های اصلی را برای تنظیم قوانین و بحث‌های حفاظتی در این مناطق انجام دهد.