بررسی میزان بهبودی شاخص‌های فیزیکی و شیمیایی خاک در سال‌های پس از آتش سوزی در جنگل‌های شاخه زاد بلوط زاگرس در استان کرمانشاه

Abstract

سابقه و هدف: آتش سوزی مهم‌ترین عامل تخریب در اکوسیستم‌های جنگلی به شمار می‌رود که می‌تواند دگرگونی‌هایی را در ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک در کوتاه مدت و بلند مدت ایجاد نماید. دگرگونی این ویژگی‌ها در خاک پس از آتش سوزی ممکن است پیامدهای منفی بر اکوسیستم جنگل حتی در بلند مدت داشته باشد. از آنجا که فراوانی رخدادهای آتش سوزی در جنگل-های زاگرس در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده است، شناسایی اثرات بلند مدت و کوتاه مدت آتش سوزی بر ویژگی‌های خاک این جنگل‌ها به منظور جلوگیری از تخریب خاک بسیار ضروری می‌باشد. بنابراین در این پژوهش پاسخ کوتاه مدت و بلند مدت برخی از ویژگی‌های مهم فیزیکی و شیمیایی خاک به آتش سوزی در جنگل‌های زاگرس بررسی شد تا زمان بهبودی تغییرات هریک از این ویژگی‌ها پس از آتش سوزی تعیین شود.<br /> مواد و روش ها: برای بررسی زمان بهبودی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک پس از آتش سوزی، 3 منطقه در یک رویشگاه با فاصله حدود 1 کیلومتر با زمان‌های مختلف آتش سوزی شامل 1 سال، 3 سال و 10 سال انتخاب شد. به منظور کاهش خطای اثرات محیطی، در نزدیکترین همسایگی هر یک از آنها قطعات نسوخته شاهدی در نظر گرفته شد و هر منطقه با شاهد خود مورد مقایسه قرار گرفت. سپس نمونه برداری به صورت تصادفی از عمق 0 تا 20 سانتی‌متری سطح خاک و با چهار تکرار انجام شد. در مجموع تعداد 24 نمونه ترکیبی از خاک برداشت شد. سپس ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک شامل:pH ، CEC، فسفر (P)، کربن آلی (OC)، نیتروژن (N)، EC، رطوبت اشباع خاک، جرم مخصوص ظاهری (BD) ، نسبت C:N، درصد اجزای تشکیل دهنده بافت خاک اندازه گیری شد. مقایسه ویژگی‌های اندازه گیری شده با آزمون تی (t test) در نرم افزار IBM SPSS انجام شد. <br /> یافته ها: نتایج نشان داد کهpH ، CEC،EC و P خاک 1 سال بعد از آتش سوزی افزایش یافتند. همچنین در مدت 3 و 10 سال پس از آتش سوزیpH و CEC به سطح قبل از آتش سوزی بهبود یافتند اما EC و P خاک نسبت به شاهد کاهش معنادار یافتند. رطوبت اشباع خاک 1 سال بعد از آتش سوزی کاهش یافت، اما 3 و 10 سال بعد اختلاف معنی‌داری با سطح قبل از آتش سوزی نشان نداد. کربن آلی و نیتروژن خاک در تمامی زمان‌های مورد بررسی کاهش معنادار داشتند و حتی 10 سال بعد نیز به سطح قبل از آتش سوزی بهبود نیافتند. جرم مخصوص ظاهری 1 سال و 3 سال بعد از آتش سوزی کاهش یافت اما 10 سال بعد در مقایسه با شاهد تفاوت معناداری مشاهده نشد. نسبت C:N خاک، محتوای رس، شن و سیلت خاک در هیچ یک از زمان‌های پس از آتش سوزی تفاوت معناداری با شاهد نشان ندادند.<br /> نتیجه گیری: نتیجه گیری شد که برخی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک ممکن است در کوتاه مدت بهبود یابند ولی برخی دیگر حتی پس از گذشت 10سال نیز، به سطح قبل از آتش سوزی بهبود نیابند. از میان این ویژگی‌ها مقدار ماده آلی خاک، نیتروژن و فسفر خاک از مهم‌ترین ویژگی‌هایی هستند که به زمان زیادی برای بهبودی پس از آتش سوزی نیاز دارند.